________________
કર્યો છે. બાકી અન્ય ગ્રંથોમાં આ રીતનું નિરૂપણ દેખાતું નથી. માટે સર્વશાસ્ત્રકારોને પણ આ જ રીત માન્ય નથી.
કદાચ આ રીતે અવયવભેદે પ્રતિપાદન કરે, તો શિષ્યને જલ્દી સમજાઇ જાય, એવું આ એક જ પ્રયોજન હોય, તેવી વ્યાખ્યા કરવા પાછળ. બાકી એનાથી અન્ય કોઇ પ્રયોજન હોય તો જાણતાં નથી. તત્ત્વ બહુશ્રુતો જ જાણે. ।। સમ્મતિની ગાથામાં જણાવેલાં સકલાદેશત્વ અને વિકલાદેશત્વનું અનુપ્રેક્ષિત નિદાન ॥
આમ તો સમ્મતિની ગાથાઓમાં પ્રથમના ત્રણ ભાંગા તે સકલાદેશ અને પછીનાં ચાર ભાંગા તે વિકલાદેશ આવું પ્રતિપાદન દેખાતું નથી. પરંતુ, ટીકાકારે તેવું કર્યું હોવાથી સમ્મતિકારનો જ એ અભિપ્રાય હશે, એવું માની લઇએ, તો વિકલાદેશતાનું પ્રયોજન એ સંયોગ વિકલ્પ જ લેવો યોગ્ય છે. સંયોગી ભંગ વિકલાદેશરૂપ છે. જેનાથી સમૂહાલંબનાત્મક વિકલજ્ઞાન થાય છે. જેનો વિષય બનતું દ્રવ્ય ક્રમે કરીને અનેક અવસ્થાવાળા તરીકે જણાય છે. આથી, વિકલાદેશ= અહીં આદેશ તરીકે ભંગ લો, તો સંયોગી ભંગ એ વિકલાદેશ. આદેશ તરીકે જ્ઞાન લો, તો સમૂહાલંબનજ્ઞાન એ વિકલાદેશ. આદેશ તરીકે દ્રવ્ય લો, તો ક્રમશઃ અનેક અવસ્થાવાળું દ્રવ્ય અર્થાત્ ક્રમશઃ અનેક અવસ્થાવડ્વેન જણાતું દ્રવ્ય, એ વિકલાદેશ. આથી જ, ત્રીજા ભાંગાના અર્થમાં ક્રમશઃ અનેક અવસ્થાનું જ્ઞાન નથી, યુગપત્ છે, માટે તે વિકલાદેશ રૂપ નથી. અધિક તો બહુશ્રુતો જ જાણે.
।। સકલાદેશ - વિકલાદેશનું પ્રયોજન I શંકા ઃ આ સકલાદેશ અને વિકલાદેશ દ્વારા શું કરવાનું?
સમાધાન ઃ આના દ્વારા શિષ્યની મતિનો વિકાસ થાય છે. અને એને ખબર પડે છે કે એકની એક સપ્તભંગીને આવી રીતે પણ ખોલી-સમજી-શકાય છે. આવું નયોપદેશ-નયામૃતતરંગિણીનું મન્તવ્ય છે અને અમારું પણ એમ જ કહેવું છે. ૨૦
અવ. શંકા ઃ રત્નાકરાવતારિકામાં તો સ્પષ્ટ લખ્યું છે કે સકલાદેશ રૂપ
:
સપ્તભંગી
રાસ
૧૦૦
