________________
જ આ તત્વ પણ બતાવ્યું હોય, ઈત્યાદિ બીજી યોગ્ય સંભાવનાઓ વિચારી શકાય. ઈતિ સંક્ષેપ. II૧૫-૧૬ અવ. હવે વ્યંજન નયોનો સપ્તભંગીમાં સમાવતાર કહે છે. | વ્યંજનગ્રાહી નય મહીં, સાત ભંગને વિષે
સવિકલ્પને નિર્વિકલ્પ, બે જ પ્રકાર કહે ૧૭ના વાર્તિક સમ્મતિતર્કપ્રથમકાંડગાથાન. ૪૧માં લખ્યું છે કે અર્થપર્યાયને વિશે સાત પ્રકારનો વચનમાર્ગ છે. અને વ્યંજનપર્યાયને વિશે સવિકલ્પ અને નિર્વિકલ્પ આ બે જ પ્રકારનો વચનમાર્ગ છે. જો કે આ ગાથા બીજી બધી જ ગાથાઓની જેમ ખૂબ અર્થ ગંભીર છે અને અનેક રીતે આનું વિવરણ-અર્થ કરી શકાય એમ છે. પરંતુ વૃત્તિકારાદિએ કરેલો અર્થ છે. “અર્થપર્યાયગ્રાહી નયોથી સાતેય ભાંગા બને છે.” અહીં “અર્થપર્યાયગ્રાહી' શબ્દનો અર્થ અર્થપર્યાયોને વિષય કરનારા આવો લેવામાં તકલીફ એ છે, કે પ્રથમના ૩ નયો તો દ્રવ્યાર્થિક છે. તેઓ પર્યાયને વિષય કરતાં જ નથી. આથી અર્થપર્યાય એટલે અર્થરૂપ વસ્તુનાં અંશનાં ગ્રાહક નો આવો અર્થ નીકળે. અર્થરૂપ અંશગ્રાહી=અર્થ પર્યાયગ્રાહી. અને જો પર્યાય શબ્દને દ્રવ્ય વિરોધી અર્થમાં ન લઈએ. અને સમગ્ર વસ્તુનો એક દેશ-એક અંશ તે પર્યાય. આવો અર્થ પકડીએ, તો પ્રથમનાં ત્રણ નયો પણ શબ્દ અને અર્થ ઉભયાત્મક સમગ્ર વસ્તુનાં અર્થરૂપ એક અંશને ગ્રહણ કરે છે. તે અંશગ્રાહી હોવાથી પર્યાયગ્રાહી કહેવાય. આથી અર્થપર્યાયગ્રાહી કહેવામાં વાંધો નથી. ઈતિ દિક.
હવે આ ગાથાના ઉત્તરાર્ધનો અર્થ નયોપદેશમાં આ રીતે જણાવ્યો છે – શબ્દનયોમાં જે પર્યાયશબ્દથી એક જ અર્થની વાચ્યતારૂપ વિકલ્પને સ્વીકારનારો સવિકલ્પ-સામ્પ્રત-નય છે, તેના હિસાબે પ્રથમ ભાંગો ઘટે. અને એ રીતે ન સ્વીકારનારો, શબ્દ ભેદે અર્થ ભેદ સ્વીકારનાર, ઉપરોક્ત વિકલ્પને ન સ્વીકારનારો જે સમભિરૂઢ-એવંભૂત વગેરે નય છે. તેના હિસાબે બીજો ભાંગો ઘટે છે. અને ભિન્ન લિંગથી એ પદાર્થ સામ્મતનયથી અવક્તવ્ય છે. ભિન્ન શબ્દથી એ પદાર્થ સમભિરૂઢનયથી અવક્તવ્ય છે. તથા ભિન્ન ક્રિયાથી એ પદાર્થ એવંભૂતનયથી સપ્તભંગી
રાસ,
