________________
વ્યવહાર નયમાં આવી. માટે બીજા બધાં કરતાં બીજો ભાંગો વ્યવહારને વધુ ફાવે છે. માટે એ ત્યાં ફીટ બેસે છે. અને કહે છે- બીજો ભાંગો મારો છે.
ત્રીજો ભાંગો ઋજુસૂત્રથી રચાયો છે એમ ન કહેવું, પણ સાતે’ય ભાંગામાંથી ત્રીજા ભાંગામાં ઋજુસૂત્રને વધારે નિર્ભર છે, લાગણી છે-પોતાપણું છે. એનું કારણ એ છે કે ત્રીજો ભાંગો પણ અસંવ્યવહાર્ય વસ્તુને-યુગપદ્ ઉભયાત્મક પદાર્થને–જણાવે છે અને ઋજુસૂત્ર પણ જે ક્ષણિક વસ્તુને કહે છે, તે અસંવ્યવહાર્ય છે. અને ઋજુસૂત્રમત વસ્તુ-એથી જ-વ્યાવહારિક શબ્દથી વાચ્ય બનતી નથી. વળી, વર્તમાન ક્ષણિક પર્યાય કહી શકાતો નથી. કારણ કે શબ્દ રચના અસંખ્ય સમયે પૂરી થાય, એટલી વારમાં વાચ્યાર્થ અસંખ્ય વખત વિનષ્ટ થઇ ચૂક્યો હોય. અથવા, અસંખ્ય સમય પૂર્વે નાશ પામી ગયો હોય. વળી, જે અતીત છે તે ઋજુસૂત્ર મતે અસત્ છે. અને જે છે જ નહીં, તેને શબ્દ શી રીતે જણાવે? આથી એને અભિપ્રેત વસ્તુ ‘અવક્તવ્ય’ છે. માટે ઋજુસૂત્રને ‘અવક્તવ્ય’ ભાંગા પર વિશ્વાસ છે.
આ અમારો નવોન્મેષ છે. પૂજ્યપાદ મહોપાધ્યાયજીનાં વચનો કોઇ વિશેષ અપેક્ષાએ છે. પણ એ બરાબર સમજાતી નથી. અધિક તો બહુશ્રુતો જ જાણે
છે.
પણ આટલું લક્ષમાં લેવું, કે તર્ક પંચાનન, સમ્મતિગ્રંથનાં સમર્થ વ્યાખ્યાકાર શ્રીમદ્ અભયદેવસૂરિજી કે અતીવ પ્રિય મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી વાચકવર્યની પ્રતિભાની સામે અમારી પ્રતિભા તો ચરણના અંગૂઠાનાં નખનાં અગ્રભાગ જેટલી પણ નથી. પરંતુ, જેમ મહોપાધ્યાયજી ‘ગુરુતત્ત્વ વિનિશ્ચય’ વગેરે ગ્રંથોમાં વિવરણમાં પોતાના પૂર્વ પુરુષ અને પૂજ્ય પુરુષ એવા શ્રી મલયગિરિજી વગેરેના પ્રતિપાદનને સબહુમાન સંપ્રદાયમત કહીને દર્શાવે છે. અને પછી તેમની વ્યાખ્યા કરતાં ભિન્ન અને વધુ યુક્તિયુક્ત એવી વ્યાખ્યા રચે પણ છે. છેવટે ‘અધિક તો બહુશ્રુતો જ જાણે’ આવું કહીને વિરમી જાય છે. તેમ અમે પણ એ જ માર્ગનું અનુસરણ કર્યું છે. એટલે સંવિગ્ન વિદ્વાનોએ કોપ ન કરવો. તેમના કોપથી અનર્થની પરંપરાઓ સર્જાય છે. કદાચ કોઇક અન્યાન્ય ગ્રંથમાં મહોપાધ્યાયજીએ
સપ્તભંગી
રાસ
.........---|||
८०
