________________
કહેતાં કાંઈ ખોટું નથી પણ સભ્ય એકાન્તરૂપ હોવાથી આ તો સુનય જ છે.
! “એવ' કારનો અર્થ છે હવે, “એવ' કારનો અર્થ શું થાય? તો રત્નાકરાવતારિકાનાં વચન પ્રામાણ્યથી એવકાર એ અનિષ્ટઅર્થવ્યાવર્તક છે એમ સમજાય છે.
શંકાઃ પ્રસ્તુતમાં શું અનિષ્ટ છે?
સમાધાનઃ સર્વથા અસ્તિત્વ, (અહીં પ્રજ્ઞાપના-સૌકર્ય પ્રયોજનથી જો વિશેષ્ય તરીકે ઘટ લો, તો સર્વથા અસ્તિત્વ વગેરે... અને વિશેષ્ય તરીકે “સ” વસ્તુ લો, તો સર્વથા ભાવાત્મકતા વગેરે સમજવાં જોઈએ. ઈતિ સર્વત્ર વિવેક કરવો). સર્વથા અસ્તિત્વનો અભાવ, સ્યાત્ સ્વરૂપાદિથી નાસ્તિત્વ, સ્યાત્ પરરૂપાદિથી અસ્તિત્વ, સ્યાત્ સ્વરૂપાદિથી પટીય અસ્તિત્વ... ઇત્યાદિ અમને અનિષ્ટ છે. ઈષ્ટ અર્થ છે – સ્વરૂપાવચ્છિન્ન ઘટીય અસ્તિત્વ.
એવ'કાર ત્રણ પ્રકારે છે.
૧) અયોગ વ્યવચ્છેદકઃ જે “એવકાર વિશેષણ પછી મૂકાયો હોય, તે. જેમ કે “શંખ સફેદ જ છે'. અહીં, વિશેષણ એ વ્યાપક છે. અને વિશેષ્ય (ન્યાયશૈલીથી વિશેષ્યતા અવચ્છેદક) એ વ્યાપ્ય છે.
૨) અન્યયોગ વ્યવચ્છેદકઃ જે વિશેષ્ય પછી મૂકાયો હોય છે. જેમ કે “અર્જુન જ ઘનુર્ધર છે. અહીં વિશેષણ વ્યાપ્ય છે અને વિશેષ્ય એ વ્યાપક છે.
૩) અત્યન્તાયોગ વ્યવચ્છેદકઃ જે ક્રિયાપદ પછી મૂકાયો હોય તે. જેમ કે “કમલ લીલું હોય છે જ' અહીં વિશેષણ-વિશેષ્ય વચ્ચે માત્ર સામાનાધિકરણ્ય જ છે.
અહીં, જો “એવ’કાર “સ્યા'પદ પછી રખાયો હોત, તો ઘટમાં કથંચિ જ સત્ત્વ છે, સર્વથા નહીં. આવો બોધ થાત. અને સર્વથા અસ્તિત્વનો વ્યવચ્છેદ થાત. “સ્યા ઘટ એવ અસ્તિ' આવો પ્રયોગ હોત, તો કથંચિત્ (ઘટના) સ્વરૂપાદિથી અસ્તિત્વવાળો ઘટ જ છે, પટ નથી, આવો બોધ થાત. ઈત્યાદિ અન્ય પણ વિચારણા કરવી. પરંતુ, પ્રસ્તુતમાં પ્રત્યેક ભંગમાં “એવ’ કારનો પ્રયોગ “અસ્તિ’ પદ પછી જ કરવો શાસ્ત્રીય છે. “અસ્તિ' પદ એ ક્રિયાવાચક પદ સપ્તભંગી III
| -- •ulllllll.
૩૮
રાસ
