________________
પ્રતિપાદન થાય. તો જેમ ‘સ્વાસ્યેવ’ આ ભાંગો રચાય છે. તેમ તેનું નિષેધ મુખ્યતયા પ્રતિપાદન થાય, ત્યારે ‘સ્યાન્ન નાસ્યેવ' આવો ભાંગો પણ રચાવો જોઇએ. ઘટની હાજરી બે રીતે દર્શાવી શકાય. ‘ઘટ છે’ એમ વિધિ મુખ્યતાએ, અને ‘ઘટ નથી એવું નથી’ આમ નિષેધ મુખ્યતાએ તેમ અહીં પણ થાય. આ તમને ઇષ્ટાપત્તિરૂપ પણ ન કહી શકાય, અન્યથા ભંગની સંખ્યા વધી જાય.
સમાધાન ઃ અમે એમ નથી કહ્યું કે તે પદાર્થના પ્રતિપાદક સંભવિત સર્વ વાક્યોનાં સમૂહને સપ્તભંગી કહેવાય. એમ હોતે છતે સર્વ પદાર્થોને વિધિ અને નિષેધની મુખ્યતાએ પ્રતિપાદન કરીને સૂક્ષ્મ ગવેષક તે મિત્ર દ્વારા સપ્તભંગીની જગ્યાએ ચતુર્દશભંગી જ રચાઓ ક્યાં વાંધો છે!
પણ અમે કહ્યું છે કે અનવસ્થા ન આવે એ રીતે અને ભંગની રચનાની મર્યાદાનું અનુસરણ કરવા પૂર્વક થતાં વાક્યો, જે સાત જ હોય છે, તેના સમૂહને સપ્તભંગી કહેવાય. અને ભંગ રચના ક્યારેય નિષેધની મુખ્યતાએ નથી થતી. પણ હંમેશા વિધિની મુખ્યતાએ જ થાય છે. ઇતિ દિક્.
આથી, ભાંગા સાત જ છે. અહીં પણ અનેકાન્ત છે. સ્યાત્ સાત જ છે. સ્યાત્ સાત નથી જ. તથા હિ-વિષયની વિલક્ષણતા હોય તો જ ભાંગા અલગ થાય. આવો નિયમ કરો, તો પ્રથમનાં બે જ ભાંગા થાય. કારણ કે એનાથી વાચ્ય અર્થ એકદમ ભિન્ન છે. ત્રીજા વગેરે ભંગ દ્વારા કાંઇ સાવ જ ભિન્ન અર્થ જણાતો નથી. પ્રથમ-દ્વિતીયથી જાણેલા સત્ત્તાસત્ત્વને જ ભિન્ન ભિન્ન રીતે જાણવાના હોય છે. આથી જ શ્રીમદ્ ભગવતી સૂત્રમાં પણ ‘યળવ્વમાપુઢવી હિં સાલયા અલાસયા?’ આવો પ્રશ્ન શ્રીગૌતમસ્વામીજીમુખે દર્શાવી, ભગવાન મહાવીરનો ઉત્તર દર્શાવ્યો છે. ‘સ્યાત્ શાશ્વત જ છે. સ્યાત્ અશાશ્વત જ છે.' આ રીતે, મૂળ બે જ ભાંગા કહ્યા છે. પણ સપ્તભંગી નથી બતાવી-કહી. કારણકે પૂર્ણ બોધ તો તે બે ભાંગાથી પણ થઇ શકે છે. માટે સપ્તભંગી જ કહેવી જરૂરી ન બને.
આમ, વિષયભેદ હોય કે ન હોય, સંભવિત સર્વ ભાંગા કહેવા. આવો સિદ્ધાંત લો, તો અનવસ્થા સહિત કે અનવસ્થા રહિત એવાં અનંતા ભાંગા બને.
સપ્તભંગી ||||||||
રાસ
૭૦
