________________
લક્ષણ છે. અને ‘ગોત્વ' એ લક્ષ્ય (ન્યાયશૈલીથી લક્ષ્યતા અવચ્છેદક) છે. બન્નેમાં આમ તો કોઇ જ ફરક નથી. જે સાસ્નાદિમત્ત્વ છે, તે જ ગોત્વ છે. પરંતુ, ભિન્ન જ્ઞાનોનાં વિષયો તરીકે, ભિન્ન ભિન્ન રીતે તે એક જ સ્વરૂપનું અવગાહન કરાય છે. એમાંથી એક લક્ષ્ય બને છે, એક લક્ષણ બને છે. અથવા, લક્ષ્ય દ્વારા તે સ્વરૂપનો સામાન્યથી બોધ થાય છે. લક્ષણ દ્વારા તે જ સ્વરૂપનો વિશેષથી બોધ થાય છે. આ રીતે કોઇક ભેદક સમજવું. ઇતિ દિ
અથ પ્રકૃત પ્રસ્તૂયતે – ‘સ્યાત્’ પદનો અર્થ તો ધર્મપાદક-અવચ્છેદક– ઉપાધિ જ થાય છે, તે જણાયું. તેના દ્વારા સમ્યગ્ એકાન્ત સિદ્ધ થાય છે. અને પરંપરાએ તેનાં દ્વારા વસ્તુગત અનેકાન્તતાનું ઘોતન થાય છે.
તથા હિ–સ્યાત્-કથંચિત્-કોઇક અપેક્ષાએ સ્વદ્રવ્યાદિવત્ત્વ રૂપ ઉપાધિની અપેક્ષાએ તેમાં ભાવાત્મકતા જ છે. આવો અર્થ થવાથી તે ઉપાધિની અપેક્ષાએ તો તે ઘટાદિમાં સત્ત્વનો ભાવ જ માત્ર અવગાહિત થાય. પરંતુ, તેનાથી અન્ય સ્વરૂપનું અવગાહન ન જ થાય. માટે તેમાં સમ્યક્ રીતે, સાપેક્ષ રીતે, અપેક્ષાપૂર્વક એક અન્તનું ગ્રહણ થાય છે, તેથી સમ્યક્ એકાન્તની સિદ્ધિ થઇ કહેવાય.
તથા કોઇક અપેક્ષાએ એ ભાવમય જ છે. આવું કહેતાં અર્થાપત્તિથી એવો પણ બોધ થાય કે કોઇક અપેક્ષાએ તો ભાવમય ન પણ હોય, અભાવમય પણ હોય. આ રીતે તેમાં એક અંશ જ છે, એવું નથી. બીજાં અંશો પણ છે. આમ ઘોતન થવાથી અનેકાન્તનું ઘોતન થાય છે.
આથી જ મહોપાધ્યાયજી એ સ્યાત્કારને કથંચિઅર્થક, સમ્યગેકાન્ત સાધક અને અનેકાન્તાવદ્યોતક કહ્યો છે. આથી જ સપ્તભંગીના પ્રત્યેક વાક્યો સમ્યગેકાન્તરૂપ હોવાથી નયવાક્ય રૂપ જ છે. આથી જ ‘સ્યાત્' પદ વગરનાં ‘ઘટોડસ્તિ એવ’ વગેરે વાક્યો એ મિથ્યા એકાન્તરૂપ હોવાથી દુર્નય છે. અન્ત એટલે અંશ. એકાન્ત એટલે ઇતર અંશ રૂપ વિકલ્પનો અભાવ, એક જ અન્ત. નિરવચ્છિન્ન ઘટમાં અસ્તિત્વનાં ભાવથી અન્ય અંશ અથવા અસ્તિત્વાભાવ રૂપ અંશ નથી. આવું કહેતાં તે મિથ્યા એકાન્તરૂપ હોવાથી દુર્નય વાક્ય. પરંતુ, સ્વપર્યાયાવચ્છિન્ન ઘટમાં અસ્તિત્વનાં ભાવથી અન્ય અંશ વિદ્યમાન નથી. આવું
સપ્તભંગી
રાસ
.... -- ·|||
૩૬
