________________
અનંત પર્યાયો છે. એ બધાં જ એક જ દ્રવ્યમાં રહ્યાં હોવા છતાંય અન્યાન્ય અવચ્છેદકોથી રહ્યા હોય છે. અને તે તેઓની પરસ્પરની ભિન્નતાનું નિયામક છે. આ અવચ્છેદક એ માત્ર તે જ ધર્મનો જનક, દ્યોતક, વ્યંજક કે જ્ઞાપક એવો દ્રવ્યમાં જ રહેલો ધર્મ વિશેષ સમજવો. અને તે ધર્મ વિશેષ સર્વ પર્યાયોનો અલગ અલગ જ હોય છે. માટે જેટલાં પર્યાયો, તેટલા જ અવચ્છેદકો સમજવાં. તે અવચ્છેદક-ઉપાધિને ધર્મવિશેષને “સ્યા પદથી વાચ્ય કરાય છે. એટલે જે-તે પર્યાયને જણાવવાં તેની સાથે “આ પર્યાય અમુક નિયત અપેક્ષાએ જ છે.” આવો બોધ કરાવવા માટે “સ્સા અસ્તિ એવ” એમ કહેવાય.
આમ, એકધર્મની આપાદક ઉપાધિ અને એનાથી આપાદિત ધર્મ આ બન્ને તે દ્રવ્યમાં જ આશ્રિત હોય છે. માટે જ એકાદ પર્યાયનું આપાદન કરવા માટે જે ધર્મ અવચ્છેદક તરીકે વપરાયો હોય, તે ખુદ પણ તે દ્રવ્યમાં કોઈ પ્રતિનિયત અવચ્છેદકની અપેક્ષાથી રહ્યો હોય છે. કોઈપણ વસ્તુનું આવું જ સ્વરૂપ હોવાથી આમાં અનવસ્થા, અન્યોન્યાશ્રય કે ચક્ર, વગેરે દોષ રહ્યાં નથી. ઈતિ સંક્ષેપ.
શંકાઃ પર્યાયનો આપાદક અવચ્છેદક રૂપ ધર્મ અને તેનાથી આપાદિત પર્યાય આ બન્ને વચ્ચે અભેદ જ છે. જેમ કે સર્વસ્તુના ભાવ અંશનો આપાદક ધર્મ છે - સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવભાવિત્વ. હવે સદ્ વસ્તુનો ભાવ, અથવા ઘટાદિ વસ્તુનું સત્ત્વ એ સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવભાવિત્વથી ભિન્નતો નથી જ. માટે આપાદક ઉપાધિ અને આપાદિત પર્યાય બન્ને વચ્ચે અભેદ છે.
સમાધાનઃ જો કે, એક જ સ્વરૂપ સત્ત્વત્વેન અવગાહિત કરો, અથવા સ્વદ્રત્યક્ષેત્રકાલભાવિત્વત્વેન અવગાહિત કરો. એ સ્વરૂપમાં કોઈ ભેદ નથી. જે સર્વસ્તુનું ભાવ સ્વરૂપ છે, તે સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવભાવિત્વ જ છે. પરંતુ તે ભાવસ્વરૂપને જ્યારે “સ” શબ્દ દ્વારા સત્ત્વત્વેન અવગાહિત કરાય, ત્યારે તે કથંચિત્ ભિન્ન રીતે જણાય છે. પણ તેને જ જ્યારે સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવભાવિત્વેન અવગાહિત કરાય, ત્યારે તે કથંચિત્ ભિન્ન રીતે જણાય છે. આ જ્ઞાનનો ભેદ થવાથી (જ્ઞાનનાં આકારનો ભેદ થવાથી) વિષયનો પણ ભેદ થાય. એમાંથી એક વિષય એ અવચ્છેદ્ય બને, અને બીજો અવચ્છેદક બને. “સાસ્નાદિમત્ત્વ' એ સપ્તભંગી IIIIIIIIIII -- lllllllIII ૩૪
સપ્ત
રાસ
