________________
તો તેમાં સાન્તરિત સત્ત્વ-અસત્ત્વનો બોધ થાય છે. અને તેને જ ચોથા ભાંગાના વાચ્યાર્થ તરીકે જુઓ તો તેમાં નિરંતર-યુગપઉભયનો બોધ થાય છે. નય વિશેષથી અલગ અલગ બોધ થાય. અને સર્વ સાત વાક્યો એ નયવાક્યો રૂપ જ છે. આ રીતે જ જ્ઞાનબિંદુમાં મહોપાધ્યાયજીએ કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન આ બે પદાર્થોને પણ નય વિશેષથી સાન્તરિત અથવા નિરન્તરિત બન્ને રીતે સિદ્ધ કર્યા છે. ઈતિ દિક
| | અવક્તવ્ય એ અનભિલાપ્ય નથી . યુગપદ્ ઉભયધર્માત્મક વસ્તુ એ “અવક્તવ્ય' પદનો અર્થ હોવાથી તે અનભિલાપ્ય ન કહેવાય પણ જે અનન્ત ભાવો શબ્દમાત્રથી જ અવાચ્ય છે, તે અનભિલાપ્ય છે. અનભિલાખ ભાવો એ માત્ર જાણી જ શકાય. કેવલી પણ એને કહી ન શકે. એવું વિશેષાવશ્યક ભાષ્યની વૃત્તિમાં કહ્યું છે. આથી અવક્તવ્ય’ શબ્દનો અર્થ યુગપ ઉભય થાય. પણ સપ્તભંગીમાં ન વપરાયેલા એવાં અવક્તવ્ય શબ્દનો અર્થ અનભિલાપ્ય શબ્દને સમાનાર્થક કરો, તોય વાંધો નહીં. છે વક્તવ્યત્વ પર્યાયની સપ્તભંગીમાં દ્વિતીય-ચતુર્થ ભંગ સમાન છે?
શંકા ઃ જેમ સત્ત્વ પર્યાયની સપ્તભંગી કરી, તેમ વક્તવ્યત્વની પણ સપ્તભંગી કરી શકાય. એમાં બીજો ભાંગો ‘સ્યા અવક્તવ્ય’ બને અને ચોથો ભાંગો પણ “સ્યા અવક્તવ્ય” જ બને, તો બન્નેનો અર્થ એકસરખો જ થશે ને?
સમાધાનઃ ના, પદાર્થમાં અનન્તા પર્યાયો હોય છે. તેમાંથી અમુક અભિલાપ્ય છે. અમુક અનભિલાપ્ય છે. પ્રથમ ભાંગાથી વાચ્ય’ વસ્તુનો ભાવાંશ જણાય છે. જેના કારણે તે વસ્તુ નિત્ય, ક્ષણિક, સત, ભિન્ન વગેરે શબ્દ વાચ્યતાને પામે છે. જેની અવચ્છેદક કોટિમાં વાચ્યપર્યાયો મૂકાય છે. વાસ્ય પર્યાયોને કારણે તે પદાર્થમાં વાચ્યત્વ છે. અનભિલાપ્ય પર્યાયોને કારણે તેમાં અવક્તવ્યત્વ છે. આમ, બીજા ભાંગાથી આવું અવક્તવ્યત્વ જણાયું. અને ચોથા ભાંગાથી તો યુગપદ્ ઉભય જણાયું. ઉભય=વક્તવ્યત્વ, અવક્તવ્યત્વ (અથવા વક્તવ્યત્વનો ભાવ અને અભાવ અથવા વાચ્ય વસ્તુના ભાવ અને અભાવ). સપ્તભંગી
IIIIIIIIIrr--rull/IIL ૫૨
રાસ
