________________
અતિ એવ સ્યાજ્ઞાતિ એવ’ એવો તેનો આકાર છે. જે ભાવ-અભાવ ઉભયગ્રાહીનયની વક્તવ્યતા છે. આ રીતે આગળ ઉપર પણ યથાયોગ્ય સમજી
લેવું.
LI ત્રીજો ભાગો પ્રથમ-દ્વિતીયથી ભિન્ન છે . શંકાઃ ત્રીજો ભાગો પહેલા અને બીજા રૂપ તો છે. નવું શું છે?
સમાધાનઃ પરિણામે થતાં બોધમાં ફરક છે. પ્રથમ ભાંગાથી માત્ર ભાવાંશનો બોધ થાય છે, બીજાથી માત્ર અભાવાંશનો જ બોધ થાય છે. ત્રીજાથી ઉભયનો બોધ થાય છે. પ્રત્યેક વિષયક જ્ઞાનદ્વય કરતાં ઉભયવિષયક એક જ્ઞાન કથંચિત્ અતિરિક્ત છે. માત્ર પાણીનું જ્ઞાન થાય, અને માત્ર પ્યાલાનું જ્ઞાન થાય, તો પણ તૃષાને જલપાનમાં પ્રવૃત્તિ થતી નથી. કિન્તુ, બન્નેનું ભેગું જ્ઞાન થાય ત્યારે જ પ્રવૃત્તિ થાય છે. માટે ઉભયવિષયક જ્ઞાન કથંચિત્ ભિન્ન છે.
છેત્રીજો ભાંગો ચોથા ભાંગા કરતાં અલગ છે ! શંકાઃ ત્રીજો ભાંગો ચોથા ભાંગાથી તો અલગ નથી જ. કારણ કે બન્ને ભાંગામાં અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વ એ બેનું જ અવગાહન કરવાનું છે.
સમાધાનઃ ભલે બન્નેમાં ઉભયનું જ અવગાહન થાય, પણ તૃતીય ભાંગામાં ક્રમા અવગાહન થાય છે અને ચતુર્થમાં “યુગપત્.” માટે બન્નેનાં આકાર અલગ અલગ જ છે. | | ત્રીજા ભાંગાથી જન્ય જ્ઞાનનાં આકારની વિચારણા |
શંકાઃ “પ્રમાણનયતત્કાલોક'માં કહ્યું છે કે ત્રીજા ભાંગાથી “મા” ઉભયનો બોધ થાય છે. ત્યાં “ક્રમાપદને લખવાનો કોઈ અર્થ જ નથી. માત્ર એટલું લખો કે “ઉભયનો બોધ છે” તો ચાલે. ક્રમ પદ લખવા દ્વારા તો ઉલટાનું આદ્યદ્ભય ભંગથી અતિરિક્તતા જ ન રહે. કારણ કે એ બન્નેમાંય ઉભયનું ક્રમથી જ જ્ઞાન છે...
સમાધાનઃ ત્રીજા ભાંગાથી પણ ઉભયનો બોધ થાય છે. અને ચોથા ભાંગાથી પણ. કિન્તુ, ત્રીજા દ્વારા ક્રમા અને ચોથા દ્વારા યુગપત્ ઉભયનો બોધ થાય છે. આમ, ચોથા કરતાં આ ભાંગાથી જણાતાં વિષયમાં કાંઈક અતિરિક્તતા સપ્તભંગી
૪૪
રાસ
