________________
બતાવવા માટે “ક્રમા’ શબ્દ લખ્યો છે. આથી જ નયોપદેશમાં લખ્યું છે કે કમાત્'પદથી જ્ઞાનાકાર વિશેષની લક્ષણા કરવાની છે.
આવાત આમ સમજવી-ત્રીજા ભાંગાથી થતું જ્ઞાન સમૂહાલંબન રૂપ હોવાથી એકાનેકાત્મક છે. પ્રથમ ભંગદ્વયની જેમ બે છૂટાં છૂટાં જ્ઞાન દ્વારા બે વિષયો ન જણાવાથી આ એક જ જ્ઞાન છે. અને ચતુર્થ ભંગની જેમ એક જ જ્ઞાનમાં એકાત્મક રીતે બે વિષયો ન જણાવાથી તે અનેકાત્મક પણ છે. આમ, તૃતીયભંગજન્યજ્ઞાન એ એકાનેકાત્મક સિદ્ધ થયું. આવું વૈશિર્યા એમાં છે તેને દર્શાવવા માટે જ “ક્રમા' એવું પદ લખ્યું છે. આવું તાત્પર્ય સમજવું. “ક્રમ” પદનો યથાશ્રુતાર્થ ન લેવો. પ્રસ્તુત પારિભાષિક અર્થ લેવો. લા. અવ. હવે ચતુર્થ ભંગને કહે છે.
સ્યાદ્ અવક્તવ્ય એવ એ, વચન રચન કહી એમ; બેયનાં સંમિશ્રણ થકી, ચોથા ભંગની નેમ ૧૦ વાર્તિક. સમૂહાલંબન જ્ઞાનાકારથી ઉભયનો બોધ થાય, તે ત્રીજા ભંગનું ફળ છે. યુગપદ્ ઉભયનો બોધ થાય, એ ચોથા ભંગનું ફળ સમજવું.
| | અવક્તવ્ય પદાર્થની વિચારણા રૂપ દીર્ધનિબંધ શંકાઃ “અવક્તવ્ય પદનો અર્થ શું?
સમાધાનઃ આ બાબતે બે વિચારણાઓ પ્રવર્તે છે. શ્રી સમ્મતિતર્કવૃત્તિકાર ઈત્યાદિનાં મતે તેનો અર્થ ‘ન બોલી શકાય એવો કરવાનો છે અને પ્રમાણનય તત્તાલોક ઇત્યાદિને આધારે તે પદનો અર્થ “યુગપ ઉભયાત્મક વસ્તુ એવો કરવાનો છે.
શંકાઃ મહોપાધ્યાયજીનું શું મંતવ્ય છે?
સમાધાનઃ સન્મતિતર્કનાં વૃત્તિકારના મતને અનુસરીને મહોપાધ્યાયજી અનેકાન્ત વ્યવસ્થા, અષ્ટસહસ્ત્રી તાત્પર્યવિવરણ ઈત્યાદિમાં અવક્તવ્ય શબ્દનો અર્થ અવાચ્ય જ થાય, આવી વ્યાખ્યા કરે છે અને વાદીદેવ સૂ.મ.નાં મતને અનુસારે નયોપદેશ આદિમાં અવક્તવ્ય પદનો અર્થ ખંડશઃ શક્તિથી કે શક્તિ વિશેષથી “યુગપત્ ઉભયાત્મક એવો થાય એમ માને છે. સપ્તભંગી IIIIII ,...
રાસ
