________________
બનતા નથી. માટે પુરુષત્વ વગેરે વ્યંજન પર્યાય તરીકે સમ્મતિર્મમાં દર્શાવ્યાં છે. અને આન્તરાલિક બાલત્વ વગેરેને અર્થપર્યાય કહ્યાં છે. પણ ત્યાં આ જ વ્યંજન પર્યાય કેમ? તો અહીં એમ આશય જણાય છે, કે આમાં શબ્દ લાગુ પડે છે, આ શબ્દવાચ્ય છે, માટે. એટલે એ જ આશય પકડો, તો ત્રિકાલવર્તી પર્યાયને ભલે વ્યવહારથી વ્યંજનપર્યાય કહેવાય, પણ હકીકતમાં તો અભિલાપ્ય ભાવોને જ વ્યંજનપર્યાય કહેવાં જોઈએ. અનભિલાપ્ય ભાવોને અર્થપર્યાય કહેવા જોઈએ. આ રીતે જેમ દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક નયો દ્રવ્ય અને પર્યાય વિષયક હોય છે, તેમ વ્યંજનપર્યાય અને અર્થપર્યાયગ્રાહી વયંજનનય અને અર્થનય વ્યંજનપર્યાય અને અર્થપર્યાય વિષયક હોય છે. બન્ને સ્વાન્ય-વિરોધી બન્યાં, વસ્તુ અંશ ગ્રાહી બન્યા માટે નય કહેવાય.
શંકાઃ શાસ્ત્ર દ્વારા જે પર્યાયનું પ્રતિપાદન કરાય, તે વ્યંજન પર્યાય જ હોય?
સમાધાનઃ હા. વળી, વ્યંજનપર્યાય મુખ્યત્વે શબ્દનયનો વિષય બને છે. તેથી સમગ્ર શ્રુતજ્ઞાન પણ શબ્દનયનાં પ્રભુત્વમાં છે. અર્થાત, મૃતથી પ્રતિપાદિત પર્યાય શબ્દનયનો વિષય હોય જ. અને શબ્દનયનો વિષય ન બને, તે શ્રુતપ્રતિપાદ્ય પણ ન બને. આથી જ શ્રતને શબ્દપ્રમાણ કહેવામાં આવે છે. શ્રુતજ્ઞાન શબ્દનય
શંકાઃ શ્રુતમાં પ્રતિપાદિત થવાથી તે પર્યાયમાં જો શબ્દનયની જ વિષયતા આવતી હોય, તો “દ્રવ્યાર્થિક નયથી નિત્યતા છે.” આવું આગમ પ્રતિપાદન મિથ્યારૂપ થઈ જાય. કારણ કે, શ્રતમાં પ્રતિપાદિત હોવાને કારણે નિત્યતા દ્રવ્યાર્થિક નયનો નહીં. પણ શબ્દનયનો જ વિષય બને છે.
- સમાધાનઃ જેનું જેનું પ્રતિપાદન થઈ શકે તે બધાં જ વ્યંજન પર્યાય હોય આન્યાયે નિત્યતાનું અને દ્રવ્યાર્થિકનયનું પણ પ્રતિપાદન થયું હોવાથી તે બન્નેને વ્યંજનપર્યાય રૂપ માનવાં જોઈએ. નિત્યતા જેમ વસ્તુનો અંશ છે, તેમ દ્રવ્યાર્થિક નય પણ પ્રમાણજ્ઞાનનો એક દેશ છે. માટે બન્ને પર્યાયરૂપ તો બને છે. સાથે અભિલાપ્ય હોવાથી વ્યંજન પર્યાયરૂપ બન્યાં... સપ્તભંગી
III -- IIII
રાસ
