________________
તે સદ્ વગેરે વસ્તુનો પર્યાપ્ત બોધ સપ્તભંગીથી થાય છે વસ્તુગત તે પર્યાય સાત રીતે પૂછાય છે, માટે તેનું પ્રતિપાદન પણ સારૂપે થાય છે.
તથાહિઘટાદિગત અનન્ત પર્યાયોમાંથી સત્તપર્યાયની મુખ્યતાએ “સ” વસ્તુને “શું તે સત્ છે?' “શું તે સત્ નથી?” “શું તે સત્ છે અને નથી?' ઇત્યાદિ રીતે સાત પ્રકારે જ પૂછાય છે. અને એ સાત રીતે જાણી લો, એટલે તે સદાદિ વસ્તુ વિષયક પૂર્ણબોધ થાય છે.
અયં ભાવઃ જેમ કોઈ મેળામાં કોઈ પુરુષ યજ્ઞદત્ત જેવો લાગતો હોય; ત્યારે જિજ્ઞાસુ એમ પણ પૂછે, કે તે યજ્ઞદત નથી?' અને પ્રજ્ઞાપક જવાબ આપે ના, યજ્ઞદત્ત નથી”. આવું કહેનાર કે પૂછનારે હકીકતમાં તો યજ્ઞદત્ત વિશે જ પૂછ્યું કે કહ્યું છે. માત્ર નિષેધ મુખ્યતયા પૂછ્યું-કહ્યું છે. અર્થાત્ અભાવ સ્વરૂપની મુખ્યતાએ યજ્ઞદત્ત વિશે પૂછ્યું-કહ્યું છે. આમ, સપ્તભંગી પણ એક જ પર્યાયને ભાવની મુખ્યતાએ, અભાવની મુખ્યતાએ ઇત્યાદિ રીતે સાત રીતે જણાવે છે. એ જણાતો પર્યાય એ વ્યંજન પર્યાય છે. આમ, વ્યંજન પર્યાય રૂપ સત્ત્વાદિથી વિશિષ્ટ ઘટાદિ વસ્તુ અથવા “સત્ રૂપ વસ્તુનું સંપૂર્ણ પ્રતિપાદન સપ્તભંગી કરે
| વ્યંજનપર્યાયત્વ, અર્થપર્યાયત્વની સ્પષ્ટતા છે શંકા વ્યંજનપર્યાય અર્થપર્યાય કોને કહેવાય?
સમાધાનઃ સમ્મતિતર્ક, દ્રવ્યગુણપર્યાયનો રાસ, વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ઇત્યાદિ ગ્રંથોના આધારે જે જણાયું, જે વિચારાયું, અને જે વિદ્વાનોએ સંશોધિત કર્યું તે સંક્ષેપમાં જણાવાય છે..
જ્યાં વ્યંજન=શબ્દ લાગુ પડે, તે વસ્તુગત પર્યાયને વ્યંજન પર્યાય કહેવાય. અર્થાત્ શબ્દથી વાચ્ય પર્યાય, તે વ્યંજન પર્યાય-વ્યવહારમાં ત્રિકાલવર્તી “પુરુષ' વગેરે પર્યાયો શબ્દવાચ્ય બનતા હોય છે. આન્તરાલિક પર્યાયો શબ્દવાણ્યા સપ્તભંગી
૧૦
રાસ
