________________
સદ્ એવ' આવો ભાંગો પણ બને. આને ઇષ્ટાપત્તિ ન કહી શકો. નહીં તો ભાંગાની સંખ્યા સાતથી અધિક થઇ જાય.
સમાધાન ઃ ઉત્પત્તિ-વિનાશ વગેરે સદ્ વસ્તુથી કથંચિત્ ભિન્ન હોવાથી તેમાં રહેલા પર્યાયો-ધર્મો છે. આથી તે પ્રત્યેકની ઉપર તો અલગ અલગ સપ્તભંગીઓ બને. જેમ કે, સસ્તુમાં ઉત્પત્તિને આશ્રયીને ‘સ્યાદ્ ઉત્પન્નમેવ સદ્’, ‘સ્યાદ્ અનુત્પન્નમેવ સ' એ રીતે સપ્તભંગી થાય. એમ વિનાશ અને ધ્રૌવ્યને આશ્રયીને પણ સમજવું.
પરંતુ, ભાવાભાવ એ સપ્તભંગી રચતી વખતે વસ્તુથી ભિન્ન નથી કલ્પવાના, કિંતુ વસ્તુસ્વરૂપ જ લેવાનાં છે. હા, જો કોઇ જિજ્ઞાસુ સસ્તુનાં ભાવ અને અભાવને ભિન્ન કરીને તેને વિશે સપ્તભંગી કરે, જેમ કે ‘સ્યાદ્ ભાવાત્મક સદ્', ‘સ્યાન્ન ભાવાત્મક સ’ ઇત્યાદિ... તો ત્યાં પણ ઇષ્ટાપત્તિ જ છે. વસ્તુનું તેવું જ સ્વરૂપ હોવાથી અનવસ્થા વગેરે પણ નથી. કિન્તુ ત્યાં પણ સપ્તભંગી તો ભાવાભાવાત્મકતાની મુખ્યતાએ જ થશે.
।। પૂર્ણ વસ્તુ એ ભાવાભાવાત્મક છે ।।
આમ, વસ્તુ ભાવાભાવાત્મક હોવાથી અને સપ્તભંગી દ્વારા ભાવાંશ અને અભાવાંશનું જ્ઞાન થવાથી સમગ્ર વસ્તુનો બોધ થાય છે.
શંકા ઃ તો બે જ ભાંગાથી પર્યાપ્ત બોધ થઇ શકે, અને એવું હોય તો બાકીનાં ભાંગા વ્યર્થ છે.
સમાધાનઃ ભાંગાની સંખ્યા સાત જ કેમ છે એ વાત આગળ ૧૪મા કાવ્યનાં વિવરણમાં સ્પષ્ટ કરાશે. ।।૫।।
અવ. શું સપ્તભંગી એમ જ બની જાય છે કે કોઇક ખાસ નિયામક ક્રમ છે? આ પ્રશ્નનાં જવાબમાં કહે છે.
પણ
શંકા-જિજ્ઞાસા-પૃચ્છા, ઉત્તર એ છે ક્રમ;
સાત શંકા જે કારણે, સાત પ્રકારે ધર્મ ।।૬।। ।। સપ્તભંગી પ્રયોજક ક્રમ ।।
વાર્તિક. પ્રત્યેક દ્રવ્ય અનન્ત પર્યાયાત્મક છે. તેમાંથી કોઇપણ એક (વ્યંજન)
||||
સપ્તભંગી રાસ
......
