________________
તો થવો ન સંભવે. કારણ કે શ્રી આચારાંગસૂત્રમાં લખ્યું છે કે જે એક ભાવને પૂર્ણ રીતે જાણે છે, તે સર્વભાવને જાણે છે-અર્થ તે સર્વજ્ઞ-કેવલી છે.” માટે, જો જે-તે ભાવનો સપ્તભંગીના શ્રવણથી પણ છાસ્થને પૂર્ણ બોધ થઈ જાય, તો તેનામાં કેવલીપણું માનવાની આપત્તિ આવે.
શંકાઃ તો શું છદ્મસ્થનું જ્ઞાન એ પ્રમાણ જ્ઞાન કહેવાય જ નહી? સમાધાનઃ પ્રમાણ જ્ઞાનનાં નિરૂપણ વખતે આ વાત સ્પષ્ટ કરાશે. | સપ્તભંગી એ ભાવનય- અભાવનયની વક્તવ્યતા રૂપ છે !
સપ્તભંગીની વક્તવ્યતા ભાવાભાવાત્મક વસ્તુસ્વરૂપની મુખ્યતાએ છે. અર્થાત્ જેમ સર્વવસ્તુ ઉત્પત્તિ-વ્યય-ધ્રૌવ્યરૂપ છે, તેમ સર્વવસ્તુ ભાવાભાવાત્મક પણ છે. જ્યારે “સ” વસ્તુ તેના ભાવની મુખ્યતાએ પ્રતિપાદિત કરાય, ત્યારે
સ્યાત્ સ એવી આ પ્રથમ ભાંગો રચાય. તે જ વસ્તુ જ્યારે અભાવ સ્વરૂપની મુખ્યતા દર્શાવાય, ત્યારે “સ્યાન્ન સ એવ' આ બીજો ભાગો રચાય. આ વાત વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં જણાવી છે.
શંકાઃ જો સદ્ વસ્તુના ભાવની કે અભાવની જિજ્ઞાસા કરી અને તેના પ્રતિપાદન દ્વારા “સ્યાત્ સત્ એવ', “સ્યા ન સ એવ' ઇત્યાદિ ભાંગા બનતા હોય, તો સદ્ વસ્તુની જ ઉત્પત્તિની, વિનાશની કે સ્થિરતાની જિજ્ઞાસા ને પ્રતિપાદન દ્વારા “સ્વાદુત્પન્ન સ એવ”, “સ્વાદ્ધિનષ્ટ સ એવ' ઇત્યાદિ ભાંગા કેમ ન બને?
સમાધાનઃ સ વસ્તુનાં ભાવની જિજ્ઞાસા નથી કરતા, પણ સદ્વસ્તુની જ જિજ્ઞાસા કરે છે. પરંતુ, વસ્તુમાત્ર ભાવાભાવાત્મક હોવાથી વસ્તુની જિજ્ઞાસા એટલે વસ્તુના ભાવાભાવની જિજ્ઞાસા આવો જ ભાવ નીકળે. એટલે વસ્તુમાં ભાવનું પ્રતિપાદન નથી કરાતું. પણ ભાવની મુખ્યતાએ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરાય છે એમ સમજવું. કારણ કે, સપ્તભંગીવક્તવ્યતા વસ્તુને ભાવાભાવાત્મક માને
છે.
શંકા જેમ ભાવની મુખ્યતાએ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરતાં “સ્યા સ એવ” ભાંગો બન્યો. તેમ ઉત્પત્તિની મુખ્યતાએ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરતાં “સ્યા ઉત્પન્ન સપ્તભંગી
IIIII -- IIIIII
રાસ
