________________
૩૦
પારસમણિ'ની ઉપમા આપી છે, તેનું અનુકરણ કરી જૈન કવિઓએ તે ઉપમાથી પરમાત્માને ઊપમાવ્યા છે. પણ મને લાગે છે કે તીર્થંકર દેવ માટે પ્રસ્તુત ઉપમા ન્યાયપૂર્ણ નથી, અધૂરી છે. અલંકારની ભાષામાં ન્યૂનેપમાં છે, કેમકે પારસને સ્પર્શ લેહ–લે ખંડને થતાં લાહના પરમાણુઓનું, પારસની ઉત્કટ અને અભુત ઉષ્ણુશક્તિના બળે રૂપાંતર થઈ જાય છે. એમ ભગવાનની ભક્તિના સ્પર્શથી ભક્તના પૂર્વજીવનનું નવતર રૂપાંતર થઈ, સુવર્ણ જેનું મહાન બની જાય છે વગેરે વગેરે.
સાપેક્ષ દષ્ટિએ આ ઉપમા વીતરાગ ભગવાન માટે જાણે બરાબર છે, પણ યથાર્થોપમાં તે નથી જ, કારણ કે પારસ લોઢાને સુવર્ણ બનાવે તે લાભ બરાબર છે. પણ પારસમણિ કંઇ લોઢાને પોતાના જેજ પારસ બનાવી શકતો નથી, કારણ કે એ શક્તિ તેનામાં છે જ નહીં.
જ્યારે ભગવાન તીર્થંકરદેવ ત, અન્ય આત્માઓને સુવર્ણ જેવા નિર્મળ માત્ર નહિ, પણ વિધિ અને ભાવની શુદ્ધિ જાળવી ઉત્કટ કેટિના ઉછળતા ભાવે ભક્તિ કરનારને પિતાના સરખે તીર્થકર બનાવી દે છે. સંખ્યાબંધ આત્માઓને આપસ્વરૂપ બનાવ્યા છે. પેલી લોકસભાની જાણીતી એક કડી પણ આજ વસ્તુનું સમર્થન કરતાં જણાવે છે કે-“પૂજા કરતાં પ્રાણિયો, પિતે પૂજનિક થાય.” આ છે પરાર્થવ્યસની તીર્થકર દેવોની ભક્તિનો અજોડ પ્રભાવ.
આ હકીકત ઉપરથી વાચકોને સમજવાનું એ છે કે તમે પણ પંચપરમેષ્ટિરૂપ નવકારને મનસા, વાચા, કર્મણા, સમપિત થઈ જાવ તો, તમારા જ આમાની પાંચ પરમેષ્ટિરૂપ પાંચ પર્યા–અવસ્થાઓ પ્રગટ થતી જશે અને આત્મા અને પરમાત્મા વચ્ચેનો ભેદ ભૂંસાતા પોતે જ અરિહંત બની જશે.
૧, જુઓ-સિરિસિરિવાલ કહા અને પ્રવચનસાર, તથા શ્રીપાલ રાસના-અરિહંતપદ ધ્યાત થક, વગેરે પ્રમાણે.
