________________
શ્કાર અથવા પ્રણવમંત્ર
૩૦૧. અરિહંતને પ્રથમ અક્ષર જ છે અને અશરીરી (સિદ્ધિ)નો પ્રથમ અક્ષર પણ છે. તે બંનેની સંધિ કરીએ તે ૩+૧= થાય છે. તેમાં આચાર્યનો પ્રથમ અક્ષર ૩ જોડીએ તે બા+
=ા થાય છે. તેમાં ઉપાધ્યાયનો પ્રથમ અક્ષર ૩ જોડીએ તે આ + = થાય છે અને તેમાં મુનિ (સાધુ) ને પ્રથમ અક્ષર મેં જેડીએ તે કોમ્ થાય છે.
શ્રી પતંજલિ મુનિએ યોગદર્શનમાં “તશ્ય વાચ: પ્રાતઃ' એ સૂત્રથી ૩ષ્કારને પ્રણવમંત્ર તરીકે નિર્દેશ કરેલો છે અને જૈનાચાર્યવિરચિત “મત્રવ્યાકરણ” માં એંકારના જે પર્યાયશબ્દો આપવામાં આવ્યા છે, તેમાં પણ તે દષ્ટિગોચર થાય છે. જેમ કે –
तेजो भक्तिविनयप्रणवब्रह्मदीपवामाश्च । वेदोऽब्जदहन ध्रुवमादिद्युभिरोमिति स्यात् ।।
શ્કારમંત્ર તેજસુ, ભક્તિ, વિનય, પ્રણવ, બ્રહ્મ, પ્રદીપ, વામ, વેદ, કમલ, અગ્નિ, ધ્રુવ, આદિ અને દુ (આકાશ) સંજ્ઞાથી પ્રસિદ્ધ છે.”
તંત્રગ્રંથમાં તેના અન્ય પણ અનેક સંકેતે પ્રાપ્ત થાય છે.
આ ષ્કાર અથવા પ્રણવમંત્રને મહિમા નીચેની ગાથામાં પ્રકટ થયેલ છે?
ॐकार बिन्दुसंयुक्तं, नित्यं ध्यायन्ति योगिनः। कामदं मोक्षदं चैव, ॐकाराय नमो नमः ॥
