________________
ધ્યાનનું મહત્ત્વ
૨૪૧
(૪) સ્વાધ્યાય—મ`ત્રના વિધિપૂર્વક જપ કરવા. (૫) ચેાગ—મંત્રદેવતાનું–મંત્રનું ધ્યાન ધરવું. અહીં પણ જપ પછી તરત જ ધ્યાનના નિર્દેશ થયેલા છે અને તે છેવટના અંગ તરીકે થયેલા છે, એ વાત સાધકાએ લક્ષ્યમાં રાખવાની છે.
જે મત્રસાધનાને મત્રયેાગ તરીકે આળખે છે અને તેને મુક્તિનું સાધન માને છે, તેમણે તેનાં સાળ અંગેા આ પ્રમાણે માનેલાં છે:
(૧) ભક્તિ, (૨) શુદ્ધિ, (૩) આસન, (૪) પ‘ચાંગસેવન, (૫) આચાર, (૬) ધારણા, (૭) દિવ્યદેશસેવન, (૮) પ્રાણક્રિયા, (૯) મુદ્રા, (૧૦) તર્પણુ, (૧૧) હવન, (૧૨) ખલિ, (૧૩) યાગ, (૧૪) જપ, (૧૫) ધ્યાન અને (૧૬) સમાધિ. અહી` પણ જપ પછી તરત જ ધ્યાનના નિર્દેશ થયેલા છે અને તેની ગણના ઉત્કૃષ્ટ અંગમાં કરેલી છે, તેથી ધ્યાન એ મ`ત્રસાધનાનુ` એક અનિવાર્ય અંગ છે, એમાં કૈાઈ સશય નથી.
અહી કાઈ એમ કહેતું હાય કે ‘જ્યારે જપથી મ`ત્રસિદ્ધિ અવશ્ય થાય છે, ત્યારે ધ્યાન સુધી પહેાંચવાની આવશ્યકતા શી ?” તેના ઉત્તર એ છે કે ‘જપથી મંત્રસિદ્ધિ અવશ્ય થાય છે, પણ તે માટે ચિત્તશુદ્ધિ તથા એકાગ્રતાની જરૂર છે અને તે ધ્યાનથી જ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, તેથી ધ્યાન સુધી પહોંચવાની આવશ્યકતા છે.'
૧૬
