________________
(řો. ૧૦)
व्याख्या-‘जीवे' भव्यजीवविषये 'अनादिकालसम्भूतमिथ्याकर्मोपशान्तितः' अनादिकालोद्भवमिथ्यात्वकर्मोपशमाद् 'आदितो' ग्रन्थिभेदकरणकालादौपशमिकं नाम सम्यक्त्वं स्यादिति सामान्योऽर्थः । विशेषार्थस्त्वयम् - औपशमिकं सम्यक्त्वं द्विधा - एकमन्तरकरणौपशमिकम्, द्वितीयं स्वश्रेणिगतौपशमिकम् । तत्रापूर्वकरणेनैव कृतग्रन्थिभेदस्याकृत
I
ગુણતીર્થ
K
* गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः
***
[ ૨૭ ]
•←
* ઉપશમસમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપવર્ણન
શ્લોકાર્થ : અનાદિકાળથી જોડાયેલું મિથ્યાત્વમોહનીય કર્મ ઉપશાંત થવાથી, ભવ્યજીવમાં આદિથી=ગ્રંથિભેદ થયા પછી સૌ પહેલા ‘ઔપશમિક' નામનું સમ્યક્ત્વ પ્રગટ થાય છે. (૧૦) વિવેચન : વૃત્તિકારશ્રી પહેલા આ ગાથાનો સામાન્ય અર્થ બતાવશે, ત્યારબાદ વિશેષાર્થ બતાવશે.. બંને અર્થ આપણે ક્રમશઃ જોઈએ -
—
સામાન્યાર્થ : ભવ્ય જીવમાં, અનાદિકાળથી આત્મા પર સામ્રાજ્ય બનાવી બેઠેલા એવાં મિથ્યાત્વમોહનીય કર્મનો ઉપશમ થવાથી, શરૂઆતમાં=ગ્રંથિભેદ કર્યા પછી સૌ પ્રથમ, મિથ્યાત્વમોહનીયના ઉપશમથી જન્ય ‘ઔપશમિક' નામનું સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થાય છે.
વિશેષાર્થ :
ઉપશમસમ્યક્ત્વ બે પ્રકારનું છે : (૧) અંતરકરણ-ઉપશમસમ્યક્ત્વ, અને (૨) ઉપશમશ્રેણિગત ઉપશમસમ્યક્ત્વ...
પ્રશ્ન : મિથ્યાત્વમોહનીયનું અંતરકરણ જેમ પ્રથમ-ઉપશમસમ્યક્ત્વ વખતે થાય છે, તેમ ઉપશમશ્રેણિમાં પણ થાય છે જ... તો પછી માત્ર પ્રથમ ઉપશમસમ્યક્ત્વને જ ‘અંતરકરણ ઉપશમસમ્યક્ત્વ’ કેમ કહ્યું ? શ્રેણિગત ઉપશમસમ્યક્ત્વને કેમ ન કહ્યું ?
ઉત્તર : તેમાં કારણ એ લાગે છે કે, (ક) પ્રથમ ઉપશમસમ્યક્ત્વમાં તો અંતર જ પ્રધાન છે, બીજું કશું નથી, અને (ખ) ઉપશમશ્રેણિ વખતે તો મિથ્યાત્વનું અંતર પહેલાં કરીને પછી જ શ્રેણિ ચડે છે, શ્રેણિમાં અંતર કરતો નથી. તેથી પ્રથમ ઉપશમસમ્યક્ત્વ વખતે જ ‘અંત૨ક૨ણ-ઉપશમ’ હોવાનું જણાવ્યું... અથવા તો આ બાબતમાં ગ્રંથકારશ્રીની વિવક્ષાવિશેષ જ હેતુરૂપ સમજવી.
હવે આ બંને ભેદોનું ક્રમશઃ સ્વરૂપ જોઈએ –
* (૧) અંતરકરણ ઉપશમસમ્યક્ત્વ
ટીકા-શબ્દાર્થ : (૧) અપૂર્વકરણના માધ્યમે જ જેણે ગ્રંથિભેદ કરી દીધો છે,
