________________
-
૦
.
"
(જ્ઞો. ર૬) ગુર્નવિવેવનાવિલમાં
[ ૧] च स्याताम् । तुः-पुनर्धर्मध्यानं यथा यथा देशविरतिरधिकाधिका स्यात्तथा तथा मध्यम यावदधिकाधिकं भवति, न तूत्कृष्टं धर्मध्यानं स्यादित्यर्थः, यदि पुनस्तत्राप्युत्कृष्टं धर्मध्यानं परिणमति, तदा भावतः सर्वविरतिरेव सञ्जायते, कथम्भूतं धर्मध्यानम् ? 'षट्कर्मप्रतिमाश्राद्धव्रतपालनसंभवं' षट्कर्माणि देवपूजादीनि, यदुच्यते -
"देवपूजा गुरूपास्तिः, स्वाध्यायः संयमस्तपः । दानं चेति गृहस्थानां, षट् कर्माणि दिने दिने ॥१॥" ।
– ગુણતીર્થ - કલુષિત બુદ્ધિથી વ્યાકુળ ચિત્ત-ચિંતન, એ “સંરક્ષણાનન્દ' નામનું ચોથું રૌદ્રધ્યાન છે.
આ ચારે પ્રકારનાં આર્ત-રૌદ્રધ્યાન દેશવિરતિધર શ્રાવકને મંદ-મંદતર માત્રામાં હોય છે.
દેશવિરતિધરને ધર્મધ્યાન અંગે વિચારણા :
શ્રાવકને જેમ જેમ પોતાની દેશવિરતિ વધુ ને વધુ વૃદ્ધિગત બને, તેમ તેમ એનું મધ્યમકક્ષાનું ધર્મધ્યાન વધુ ને વધુ ઉલ્લસિત થતું જાય છે.. પણ એટલું ખરું કે એ ધર્મધ્યાન વધી-વધીને પણ ઉત્કૃષ્ટકક્ષાનું તો ન જ બને.. કારણ કે જો અહીં દેશવિરતગુણઠાણે પણ ઉત્કૃષ્ટકક્ષાનું ધર્મધ્યાન પરિણમી જાય - તો એ જીવને ધર્મધ્યાનપ્રાયોગ્ય સર્વોત્કૃષ્ટ પરિણામ ઉલ્લસિત થઈ જવાથી - ત્યારે એ જીવને ભાવથી સર્વવિરતિ જ આવી જાય ! (એટલે તો એનું દેશવિરતપણું જ ન રહે, જે અનિષ્ટપ્રસંગરૂપ છે...)
હવે આ ધર્મધ્યાન શી રીતે થાય ? એને વિશેષણના માધ્યમે બતાવે છે –
પ -પ્રતિHI-શ્રાદ્ધવ્રતાનનHવમ્' અર્થ : દેવપૂજા વગેરે ૬ કર્તવ્યો, ૧૧ પ્રતિમાઓ અને શ્રાવકસંબંધી ૧૨ વ્રતોના પાલનથી, દેશવિરત ગુણઠાણે ધર્મધ્યાન ઉત્પન્ન થાય છે. અહીં ષકર્મ વગેરેના નામોલ્લેખ આ પ્રમાણે છે –
(૧) ૬ ષટ્કર્મઃ (૧) વીતરાગદેવની પૂજા, (૨) ગુરુભગવંતની ઉપાસના, (૩) અંતર્મુખતા કેળવવા એકાગ્રતાપૂર્વકનો સ્વાધ્યાય, (૪) સંયમ : ઇન્દ્રિયાદિ પર નિયંત્રણ, (૫) અપ્રમત્તભાવે તપનું આચરણ, અને (૬) ઉદારતાદિપૂર્વકનું દાન...
કહ્યું છે કે –
(૧) દેવપૂજા, (૨) ગુરુસમુપાસના, (૩) સ્વાધ્યાય, (૪) સંયમ, (૫) તપ, અને (૬) દાન - આ ૬ કર્તવ્યો ગૃહસ્થ દરરોજ કરવા જોઈએ.”
(૨) પ્રતિમા દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ વગેરેના અનુસાર અમુક પ્રકારનો અભિગ્રહવિશેષ
