________________
[
૭૪]
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः *
(श्लो. ९१) ।
--૦
-
एवमात्मप्रदेशानां, प्रसारणविधानतः ।
कर्मलेशान् समीकृत्योत्क्रमात्तस्माल्लिवर्त्तते ॥९१|| व्याख्या-‘एवं' अमुना पूर्वोक्तप्रकारेण केवली सर्वात्मप्रदेशानां 'प्रसारणविधानतो' विस्तारणप्रयोगात् कर्मलेशान् समीकृत्य 'तस्माद्' समुद्घाताद् 'उत्क्रमाद्' विपरीतक्रमाद् निवर्त्तते । अयमर्थः- चतुर्भिः समयैर्जगत्पूरणं कृत्वा पञ्चमे समये पूरणान्निवर्त्तते, षष्ठे समये मन्थानत्वं निवर्त्तयति, सप्तमे समये कपाटत्वमुपसंहरति, अष्टमे समये दण्डत्वमुपसंहरन् स्वभावस्थो भवति, यदाह वाचकमुख्यः -
-- ગુણતીર્થ ..
- કેવળીસમુઠ્ઠાતથી નિવૃત્તિ - શ્લોકાર્ધ : આ પ્રમાણે આત્મપ્રદેશોને પ્રસારવાની વિસ્તારવાની પ્રક્રિયાથી તે કેવળજ્ઞાની કર્મના અંશોને સમાન બનાવી ઉત્ક્રમથી–ઉલટા ક્રમે સમુદ્રઘાતથી પાછા ફરે છે. (૯૧)
વિવેચનઃ પૂર્વે કહેલી પ્રક્રિયા મુજબ કેવળજ્ઞાની પરમાત્મા પોતાના આત્મપ્રદેશોને વિસ્તારવાની પ્રક્રિયાથી કર્મના અંશોને સમાન કરે છે. એટલે કે આયુષ્યકર્મ અને વેદનીયાદિ કર્મો સમાનસ્થિતિક બનાવે છે... અને ત્યારબાદ એ સમુઘાતથી વિપરીતક્રમે પાછા ફરે છે. એટલે કે સમુઘાત કરવા ઉત્તરોત્તર સમયે જે પ્રક્રિયાઓ કરી હતી, તે જ પ્રક્રિયાઓને હવેના સમયમાં સંકોચે છે.
આનો તાત્પર્યાર્થ આ પ્રમાણે સમજવો –
(૫) સમુદ્દઘાતમાં ચાર સમયમાં આખા જગતને પોતાના આત્મપ્રદેશોથી પૂરીને, અર્થાતુ લોકવ્યાપી બનીને, હવે પાંચમા સમયે અંતરપૂર્તિથી પાછા ફરે છે. (એટલે કે મંથાનના આંતરામાં પૂરેલા આત્મપ્રદેશોને સંકોચી મંથાનાકૃતિવાળા બને છે.)
(૬) છઠ્ઠા સમયે એ મંથાનાકૃતિથી પણ પાછા ફરે છે. એટલે કે મંથાનાકારે વિસ્તરેલા આત્મપ્રદેશોને સંકોચી કપાટાકૃતિવાળા બને છે.
(૭) સાતમા સમયે તે કપાટાકૃતિને પણ સંહરે છે. એટલે કે કપાટાકારે વિસ્તરેલા આત્મપ્રદેશોને સંકોચી દંડાકૃતિવાળા બને છે.
(૮) આઠમા સમયે તે દંડાકૃતિનો પણ ઉપસંહાર કરી ( દંડાકારે વિસ્તરેલા આત્મપ્રદેશોને સંકોચી) સ્વભાવસ્થ=પોતાના શરીરપ્રમાણ બને છે.
આ (=કેવળ સમુદ્યાત) અંગે વાચકમુખ્ય શ્રીઉમારવાતિમહારાજે પ્રશમરતિપ્રકરણ નામના ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે –
