________________
[ ૨૧૦]
શ્રીગુસ્થાન%મારો જ
(શ્નો. ૧૦૮-૨૦૨)
૦
-
क्रियारूपत्वादिति, तथा 'शीघ्रम्भाविक्षयत्वतः' क्षयस्य भावः क्षयत्वम्, शीघ्रं भावि क्षयत्वं यस्य तच्छीघ्रम्भाविक्षयत्वं तस्मात्, तथा 'कायकार्यासमर्थत्वाद्' देहकृत्यसाधनाक्षमत्वात् काये सत्यप्ययोगता भवतीति ॥१०८॥ तथा 'तच्छरीराश्रयात्' तादृग्देहास्तित्वाश्रयणात् ध्यानमस्तीति 'न विरुध्यते' न – ગુણતીર્થ
– હે અયોગગુણઠાણે સૂક્ષ્મ કાયયોગ હોવા છતાં પણ “અયોગીપણું' કહેવાય છે. અલબત્ત, આ વાત આપાતતઃ વિરુદ્ધ લાગશે કે સૂક્ષ્મ કાયયોગના હોવામાં અયોગીપણું શી રીતે ? પણ તેના સમાધાન માટે ત્રણ હેતુ સમજવા –
(૧) અતિસૂક્ષ્માત્ ઃ
ચૌદમે ગુણઠાણે કાયા અત્યંત સૂક્ષ્મ હોય છે, એટલે કે અત્યંત સૂક્ષ્મક્રિયાવાળી હોય છે... અત્યંત અલ્પ જળવાળું તળાવ જેમ નિર્જળ કહેવાય છે, તેમ અત્યંત સૂક્ષ્મક્રિયાવાળી કાયા પણ નિષ્ક્રિય ક્રિયારહિત કહેવાય છે... એટલે અહીં અયોગીપણું કહેવામાં કોઈ બાધ નથી.
(૨) શીળાવિયત્વીત્ :
તે સૂક્ષ્મક્રિયાવાળું શરીર શીધ્ર ( પાંચ હૃસ્વાક્ષર બોલવા જેટલા કાળમાં જ) ક્ષય પામી જનારું છે. જે શીધ્ર ક્ષય પામનારું હોય, તેની વિવક્ષા ન કરાય – એ નીતિ મુજબ સૂક્ષ્મક્રિયાવાળું શરીર હોવા છતાં પણ એનો વ્યવહાર ન કરી, અયોગીપણું કહેવામાં કોઈ બાધ નથી.
(૩) વાયોસમર્થત્વ
તે સૂક્ષ્મક્રિયાવાળું શરીર, શરીરના જે કાર્યો છે - ઇર્યાપથિક કર્મબંધ વગેરે. તેને કરવા અસમર્થ હોવાથી, તે હોવા છતાં પણ તેનો વ્યવહાર ન થાય. (પરમાર્થનય મુજબ કાર્ય કરવામાં અસમર્થ વસ્તુને વસ્તુ જ ન મનાય. શું પાણી ભરવા કામ ન આવે તેવા ઘડાને “ઘડો' કહેવાય ?) એટલે પણ અહીં અયોગીપણું કહેવામાં કોઈ બાધ નથી.
ધ્યાન પણ અવિરુદ્ધ : તથા પોતાના નિર્મળ પરમાત્મસ્વરૂપનું જ્ઞાન અને તેમાં તન્મય (=એકાકાર)
હઆના પરથી જણાય છે કે, વૃત્તિકારશ્રીના અભિપ્રાય મુજબ અયોગી ગુણઠાણે પણ સૂક્ષ્મ કાયયોગ હોવાનું મનાયું છે. પણ આ મતાંતરરૂપ સમજવું. કારણ કે પંચસંગ્રહ-કમ્મપયડી વગેરે મોટા ભાગના ગ્રંથોમાં અયોગગુણઠાણે સૂક્ષ્મ કાયયોગ પણ ન હોવાનું જણાવ્યું છે. સર્વથા યોગનિરોધ કહ્યો છે. અને અહીં જે ચૌદમે ગુણઠાણે શરીરની સૂક્ષ્મક્રિયા કહી છે, તે સૂક્ષ્મક્રિયાનું સ્વરૂપ શું? એ અમે સમજી શક્યા નથી. એટલે આ વિશેનું તત્ત્વ “કેવળીગમ્ય' કહીને છોડી દઈએ છીએ...
