________________
[૨૨]
••K
** श्रीगुणस्थानक्रमारोहः
***
(હ્તો. ૧૩)
••
अथ मुक्तेः स्वरूपं बृहद्वृत्तेनाह -
-
नात्यन्ताभावरूपा न च जडिममयी व्योमवद् व्यापिनी नो, न व्यावृत्तिं दधाना विषयसुखघना नेष्यते सर्वविद्भिः । सद्रूपात्मप्रसादाद् दृगवगमगुणौघेन संसारसारा, निःसीमाऽत्यक्षसौख्योदयवसतिरनिःपातिनी मुक्तिरुक्का || १३५||
ગુણતીર્થ
(૩) ધ્યેય : ધ્યાન કરનાર યોગીઓ વડે હંમેશાં જુદા જુદા ધ્યાનના ઉપાયોથી તે મોક્ષનું ધ્યાન કરાય છે... એટલે તે ધ્યેય બને.
(૪) દુર્લભ : (A) તે મોક્ષનું સ્થાન અભવ્યજીવોને તો સર્વથા દુર્લભ છે, તેઓને તો યોગ્યતાના અભાવે એ સ્થાન મળવાનું જ નહીં, (B) અલબત્ત, ભવ્યજીવોને તો મોક્ષ પામવાની યોગ્યતા છે, પણ કેટલાક ભવ્યજીવો એવા હોય છે કે જેમને રત્નત્રયરૂપ મોક્ષની સામગ્રી પ્રાપ્ત જ થઈ નથી. એટલે તેવા ભવ્યજીવોને પણ એ સ્થાન સર્વથા દુર્લભ જ રહેવાનું... અને (C) જે દૂરભવ્ય ભારેકર્મી જીવો છે, તે બધાને પણ મોક્ષનું સ્થાન કષ્ટપૂર્વક જ મળવાનું... આ બધી અપેક્ષાએ તે સ્થાન ‘દુર્લભ’ કહેવાય.
આવું (૧) આરાધ્ય, (૨) સાધ્ય, (૩) ધ્યેય, અને (૪) દુર્લભ એવું પરમપદ, ધન્ય એવા સિદ્ધભગવંતોએ મેળવ્યું છે. તે પરમપદનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે સમજવું
-
મોક્ષપદનું સ્વરૂપ : જ્ઞાનરૂપ પરમાનન્દમય તે મોક્ષસ્થાન છે. ચિત્ એટલે જ્ઞાન... આગ્રહ, અહંકાર, અપેક્ષા, આસક્તિ વગેરેરૂપ તુચ્છ અને કલુષિત અધ્યવસાયોનું જ્યાં લેશમાત્ર અસ્તિત્વ નથી, તેવો આત્મામાં વહેતો શુદ્ધ જ્ઞાનપ્રવાહ... તે આહ્લાદજનક હોવાથી ૫૨માનંદરૂપ છે. આવું પરમાનંદમય મોક્ષનું સ્થાન છે.
હવે મોક્ષનું સુસ્પષ્ટ સ્વરૂપ જ ગ્રંથકાર આચાર્યશ્રી એક મોટા શ્લોક દ્વારા જણાવે છે –
* મોક્ષનું
સ્વરૂપવૈશધ
શ્લોકાર્થ : સર્વજ્ઞભગવંતોને મોક્ષનું સ્વરૂપ (૧) અત્યંત અભાવરૂપે માન્ય નથી, (૨) જડતારૂપે માન્ય નથી, (૩) આકાશની જેમ સર્વવ્યાપીરૂપે માન્ય નથી, (૪) પુનરાવૃત્તિને ધારણ કરવારૂપે માન્ય નથી, અને (૫) વિષયસુખથી સઘનરૂપે પણ માન્ય નથી. પણ તેઓએ, વિદ્યમાન એવા આત્મસ્વરૂપના પ્રસાદથી થનારા સમ્યગ્દર્શન-સમ્યજ્ઞાનરૂપ ગુણોનો સમુદાય હોવાના કારણે... (અસાર એવા) સંસાર કરતાં સારભૂત, સીમાતીત એવાં અતીન્દ્રિયસુખનું અનુભવસ્થાન અને પાતરહિત એવી મુક્તિ કહી છે. (૧૩૫)
