________________
(હ્તો. ૧૨૦, ૧૨-૧૨૪)
अचिन्त्यात्मवीर्येणोपान्त्यसमयद्वये पञ्चाशीतिकर्मप्रकृतिक्षपणाय पूर्वं यः प्रयुक्तः प्रयोगो व्यापारः प्रयत्नस्तस्मादित्येको हेतुः । न सङ्गोऽसङ्गस्तस्य भावोऽसङ्गभावस्तस्मात्, कर्मोपग्रहरूपसङ्गमाभावात् इति द्वितीयो हेतुः । बन्धाद् विमोक्षो बन्धविमोक्षस्तस्माद्, गाढतरबन्धनविमुक्तितः इति तृतीयो हेतुः । स्वभावेन परिणमनं स्वभावपरिणामस्तस्मात्, तथास्वाभाव्यादिति चतुर्थो हेतुः ॥१२०॥
[ ૨૮ ]
•K
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः
****
अथेतिहेतुचतुष्टयं सदृष्टान्तं क्रमेण श्लोकचतुष्टयेनाऽऽह कुलालचक्रदोलेषुमुख्यानां हि यथा गतिः । पूर्वप्रयोगतः सिद्धा, सिद्धस्योर्ध्वगतिस्तथा ॥१२१॥
•
ગુણતીર્થ
:
(૧) પૂર્વપ્રયોગ : આત્માના અચિન્હ વીર્ય-સામર્થ્યથી, છેલ્લા બે સમયમાં ૮૫ પ્રકૃતિઓનો ક્ષય કરવા માટે જે યોગવ્યાપારરૂપ પ્રયત્ન પ્રયોજેલો, તેના સંસ્કાર પડી જવાથી, નિષ્કર્મ બન્યા બાદ પણ જીવનું એક સમય માટે ઊર્ધ્વગમન થાય છે.
(૨) અસંગભાવ ઃ કોઈપણ પ્રકારનો સંગ ન હોવો તે ‘અસંગભાવ’ કહેવાય. કર્મના ઉપગ્રહરૂપ સંગનો અભાવ હોવાથી આત્માની ઊર્ધ્વગતિ થાય. તાત્પર્ય એ કે કર્મનો સંગ - આત્માની સ્વાભાવિક ઊર્ધ્વગતિનો પ્રતિબંધ કરવામાં ઉપગ્રહરૂપ=કારણરૂપ છે, તેનો વિનાશ થતાં આત્માની ઊર્ધ્વગતિ થાય.
(૩) બંધવિમોક્ષ : બંધનથી બંધાયેલો જીવ ઇષ્ટસ્થાને ન જઈ શકે. અને બંધનથી છુટકારો મળતાં જ તે ઇચ્છિત સ્થાને જતો રહે. પ્રસ્તુતમાં, કર્મના - સંસારના-રાગાદિના ગાઢતર બંધનથી મુક્ત બનેલો જીવ પોતાના મોક્ષરૂપ ઇચ્છિતસ્થાને ઊર્ધ્વગતિએ જતો રહે છે.
(૪) સ્વભાવપરિણમન : પોતાના આત્મસ્વભાવે પરિણમવું તે સ્વભાવપરિણમન કહેવાય. આત્માનો ઊર્ધ્વગમનનો (=ઊર્ધ્વગતિએ જવાનો) સ્વભાવ છે, એટલે એ સ્વભાવના બળે આત્માની ઊર્ધ્વગતિ થાય.
હવે અનુક્રમે આ ચારે હેતુઓને ઉદાહરણ સાથે સમજાવવા, ગ્રંથકાર આચાર્યશ્રી ચાર શ્લોકો દ્વારા કહે છે
* ચાર કારણો અંગે ચાર ઉદાહરણો
શ્લોકાર્થ : (૧) જેમ કુંભારનું ચક્ર, હીંચકો, બાણ વગેરેની પૂર્વપ્રયોગથી ગતિ હોય, તેમ સિદ્ધપરમાત્માની પણ ઊર્ધ્વગતિ સમજવી. (૨) માટીનો લેપરૂપ સંગ છૂટી જવાથી જેમ પાણીમાં
