________________
-
૨
-
(શ્નો. ૨૫-૨૬) એ ગુર્જરવિવેવનામિત્રત:
[ ૨૭૬] સ–
व्याख्या-असौ मनोवाक्काययोगवान् केवली-सयोगिकेवली समुद्घातान्निवृत्तः सन् 'योगनिरोधार्थं' योगनिरोधनिमित्तं तृतीयं शुक्लध्यानं ध्यायेत् ॥१५॥ अथ तदेव तृतीयं शुक्लध्यानमाह -
आत्मस्पन्दात्मिका सूक्ष्मा, क्रिया यत्रानिवृत्तिका ।
तत्तृतीयं भवेच्छुक्लं, सूक्ष्मक्रियाऽनिवृत्तिकम् ||१६|| व्याख्या-तस्मिन्नवसरे तस्य केवलिनस्तृतीयं सूक्ष्मक्रियाऽनिवृत्तिकं नाम शुक्लध्यानं
—- ગુણતીર્થ વિવેચન : સમુદ્યાતની ક્રિયાથી નિવૃત્ત થયા બાદ તે કેવળજ્ઞાની મહાત્મા મનવચન-કાયાના ત્રણે યોગોમાં પ્રવૃત્ત હોય છે. તે આ પ્રમાણે –
(૧) મનોયોગ : અનુત્તરદેવો, અવધિજ્ઞાની, મન:પર્યવજ્ઞાની મહાત્મા વગેરેને તત્ત્વાનુપ્રેક્ષા કરતા શંકા ઉપજે, તો તેમની શંકાનું નિરાકરણ કરવા કેવળજ્ઞાનીઓ મનોવર્ગણાના પુદ્ગલો ગ્રહણ કરી મનરૂપે બનાવે. મુગલોની રચના જ પ્રત્યુત્તરસ્વરૂપ હોય, એને જોઈને તે જીવો સમાધાન મેળવી લે ! કેવળજ્ઞાનીનો આ મનોયોગ (૧) સત્યમનોયોગ, કે (૨) અસત્યામૃષામનોયોગ હોય.
(૨) વચનયોગઃ કેવળજ્ઞાની પાસે આવીને કોઈ પ્રશ્ન કરે ત્યારે, તથા ધર્મદેશના આપતી વખતે કેવળજ્ઞાની પરમાત્મા ભાષાવર્ગણાના પુદ્ગલો ગ્રહણ કરી વચનયોગને પ્રવર્તાવે... આ વચનયોગ પણ (૧) સત્યવચનયોગ, કે (૨) અસત્યામૃષાવચનયોગ હોય.
(૩) કાયયોગ : ગમનાગમન કે આહાર-નિહારની ક્રિયા કરતી વખતે કાયયોગ હોય... અને તે ઔદારિકકાયયોગ હોય.
સમુદ્યાત બાદ અંતર્મુહૂર્ત સુધી આ બધા યોગો યથાયોગ્ય પ્રવર્તે, ત્યારબાદ યોગનિરોધ કરવા (Sતે યોગોને અટકાવવા) કેવળજ્ઞાની મહાત્માઓ ત્રીજું શુક્લધ્યાન ધ્યાવે છે. તે ત્રીજું શુક્લધ્યાન કયું? તે બતાવવા જ ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
* સૂક્ષ્મક્રિયા-અનિવૃત્તિરૂપ ત્રીજું શુક્લધ્યાન જ શ્લોકાર્ધ આત્મસ્પંદનરૂપ સૂમ ક્રિયા જ્યાં નિવૃત્ત થઈ નથી, તે અવસરે તે કેવળજ્ઞાનીને સૂક્ષ્મક્રિયા-અનિવૃત્તિ' નામનું ત્રીજું શુક્લધ્યાન થાય. (૯૬)
વિવેચનઃ યોગનિરોધ કરવાના અવસરે જ્યારે કાયયોગના નિરોધની પ્રક્રિયા ચાલુ થાય, ત્યારે કેવળજ્ઞાની મહાત્માને “સૂક્ષ્મક્રિયા-અનિવૃત્તિ નામનું ત્રીજું શુક્લધ્યાન થાય.
