________________
[૨૮૪]
-
૦
જ
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः (श्लो. १०३) ।
– व्याख्या-'अस्य' सयोगिकेवलिगुणस्थानस्य 'अन्त्ये' अन्त्यसमये औदारिकद्विकमस्थिरद्विकं विहायोगतिद्विकं प्रत्येकत्रिकं संस्थानषट्कम् अगुरुलघुचतुष्कं वर्णादिचतुष्कं निर्माणकर्म तैजसकार्मणद्वयं प्रथमं संहननं स्वरद्विकमेकतरं वेदनीयं चेति त्रिंशत्प्रकृतीनामुदयव्यवच्छेदो भवति, ततोऽत्राङ्गोपाङ्गोदयव्यवच्छेदादन्त्याङ्गसंस्थानावगाहनायाः सकाशात्रिभागोनावगाहनां करोति, कस्मात् ? - 'स्वप्रदेशघनत्वतः' चरमाङ्गोपाङ्गगतनासिकादिच्छिद्राणां पूरणेन स्वप्रदेशानाम् आत्मप्रदेशानां घनत्वं निबिडत्वं भवति तस्मात्स्वप्रदेशघनत्वतस्त्रिभागोनत्वं भवतीति ।
-- ગુણતીર્થ - વિવેચનઃ સયોગી ગુણઠાણાના છેલ્લા સમયે (૧) ઔદારિકશરીર, (૨) ઔદારિક અંગોપાંગ, (૩) અસ્થિર, (૪) અશુભ, (૫) શુભવિહાયોગતિ, (૬) અશુભવિહાયોગતિ, (૭) પ્રત્યેક, (૮) સ્થિર, (૯) શુભ, (૧૦-૧૫) છ સંસ્થાન, (૧૬) અગુરુલઘુ, (૧૭) પરાઘાત, (૧૮) ઉપઘાત, (૧૯) શ્વાસોચ્છવાસ, (૨૦-૨૩) વર્ણાદિચતુષ્ક, (૨૪) નિર્માણ, (૨૫) તૈજસ, (૨૬) કાર્મણ, (૨૭) પ્રથમ સંઘયણ, (૨૮-૨૯) સુસ્વર-દુઃસ્વર, અને (૩૦) શાતા કે અશાતા કોઈપણ એક વેદનીય... આ ૩૦ પ્રકૃતિઓનો ઉદયવિચ્છેદ થાય.
તેથી અહીં અંગ અને ઉપાંગ નામકર્મનો ઉદયવિચ્છેદ થવાથી, તે જીવ પોતાના આત્મપ્રદેશોની અવગાહના ચરમશરીરના આકારની અવગાહના કરતા ત્રીજા ભાગન્યૂન કરે છે.
અને તેવી ઓછી અવગાહના, પોતાના આત્મપ્રદેશોને ઘન બનાવવા દ્વારા થાય છે. એટલે કે પોતાના ચરમશરીર અને ઉપાંગરૂપે રહેલા નાક-કાન વગેરેના છિદ્રોને આત્મપ્રદેશોથી પૂરવા દ્વારા પોતાના આત્મપ્રદેશોને ઘન=નિબિડ બનાવે છે... અને આ રીતે પોતાના આત્મપ્રદેશો, વિસ્તાર છોડી ઘન-નિબિડ બની જવાથી, તેઓની અવગાહના ચરમશરીરની અવગાહના કરતાં ત્રિભાગનૂન થાય છે.
સ્પષ્ટતા :
જેટલું પ્રમાણ શરીરનું હોય, એ શરીરમાં રહેલા આત્માનું પ્રમાણ પણ તેટલું જ હોય. એટલે, શરીરના જે આકાર અને ઊંચાઈ તે જ આત્માનાં આકાર અને ઊંચાઈ. કેવળજ્ઞાની માટે પણ આ જ નિયમ હોય છે. પરંતુ શરીરના નાક, કાન, મુખ, પેટ વગેરે ઘણા ભાગો ખાલી (=પોલાણવાળા) હોય છે. તે ખાલી ભાગોમાં આત્મપ્રદેશ હોતા નથી.
આ રીતે અંગ અને ઉપાંગ નામકર્મના ઉદયથી, આત્મપ્રદેશોનો સંબંધ શરીરવ્યાપ્તિને
