________________
•
(řો. ૧૦-૧૧) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः
૦
-
[ ૨૭૨ ]
इत्येतेषु सप्तसु समुद्घातेष्वन्त्यः केवलिसमुद्घातः, तदर्थमसौ केवली आयुर्वेद्ययोः समीकरणार्थमात्मप्रदेशैरूर्ध्वाधो लोकान्तं यावत्प्रसारितैरेकस्मिन् समये 'दण्डत्वं' दण्डाकारत्वं कुरुते, द्वितीये समये पूर्वापरयोर्दिशोर्विस्तृतैरात्मप्रदेशैरेव 'कपाटत्वं' कपाटाकारत्वं कुरुते, तृतीये समये दक्षिणोत्तरयोर्दिशोरप्यात्मप्रदेशैः कपाटाकारविस्तृतैर्मन्थानत्वं= मन्थानाकारत्वं कुरुते, चतुर्थे समयेऽन्तरालपूरणेन 'सर्वलोकस्य' चतुर्दशरज्ज्वात्मकलोकस्य पूरणं कुरुते, एवं केवली समुद्घातं कुर्वन् चतुर्भिः समयैर्विश्वव्यापी भवति ॥९०॥
अथ ततो निवृत्तिमाह
•
ગુણતીર્થ
આ સાત સમુદ્દાતોમાં છેલ્લો સમુદ્દાત ‘કેવળીસમુદ્દાત' છે... તે કેવળીસમુદ્દાત માટે કેવળજ્ઞાની મહાત્મા, આયુષ્ય અને વેદનીયાદિ કર્મોની સ્થિતિ તુલ્ય બનાવવા માટે.....
(૧) પહેલા સમયે પોતાના આત્મપ્રદેશોને ઊર્ધ્વલોકના છેડાથી લઈને અધોલોકના છેડા સુધી ફેલાવે... અને એક જ સમયમાં એ આત્મપ્રદેશોને દંડના આકાર જેવા દીર્ઘશ્રેણિવાળા બનાવે. (એટલે કે પોતાના શરીરપ્રમાણ પહોળી અને ઊર્ધ્વ-અધોલોક પ્રમાણ ઊંચી, પોતાના આત્માની દંડાકૃતિ બનાવે.)
(૨) બીજા સમયે પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશામાં (કે ઉત્તર-દક્ષિણ દિશામાં) વિસ્તૃત થયેલા એવા તે આત્મપ્રદેશો દ્વારા જ કપાટની આકૃતિ બનાવે છે.
(૩) ત્રીજા સમયે ઉત્તર-દક્ષિણ દિશામાં (કે પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશામાં), કપાટના આકારે વિસ્તૃત એવા તે આત્મપ્રદેશો દ્વારા જ મંથાનની=રવૈયાની આકૃતિ બનાવે છે.
―
(૪) ચોથા સમયે એ આત્મપ્રદેશોની મંથાનાકૃતિમાં જે વચલા આંતરા હોય, તે પણ આત્મપ્રદેશો દ્વારા પૂરવાથી, આ સમયે કેવલી ૫૨માત્મા ૧૪ રાજપ્રમાણ સંપૂર્ણ લોકને આત્મપ્રદેશો દ્વારા પૂરે છે.
આ પ્રમાણે સમુદ્દાત કરનારા કેવળજ્ઞાની પરમાત્મા ૪ સમયમાં સંપૂર્ણ વિશ્વવ્યાપી બને છે.
હવે વિશ્વવ્યાપી બન્યા બાદ, પોતાના આત્મપ્રદેશોને સંકોચવા તરફ પાછા ફરેલા કેવળીભગવંત કઈ રીતે એ સમુદ્ઘાતથી નિવૃત્ત થાય છે ? તે બતાવવા ગ્રંથકારમહર્ષિ ફરમાવે છે
