________________
•K
(řો. ૧૦)
पण तिरिसन्निपणिदिएसु चउरो पज्जत्तथूलवाऊसु । छत्तेसंतमुहुत्ता अडसामइयओ य केवलिओ ॥२॥"
* गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
***
[ ૨૭૬ ]
•
ગુણતીર્થ
(૬) આહારક, અને (૭) કેવળી - આ સાત સમુદ્દાત છે. તેમાંથી મનુષ્યગતિમાં સાતે સમુદ્દાત હોઈ શકે, (કારણ કે મનુષ્યમાં બધા ભાવો સંભવિત છે.) દેવગતિમાં ૧ થી ૫ સમુદ્દાત જ હોય. (કારણ કે દેવને ચૌદ પૂર્વનું જ્ઞાન ન હોવાથી આહારક સમુદ્ધાત ન હોય, અને દેવ સર્વજ્ઞ બની શકતો ન હોવાથી, કેવળીસમુદ્દાત પણ ન હોય...) તિર્યંચગતિમાં (વૈક્રિયલબ્ધિવાળા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને બાદર પર્યાપ્ત વાઉકાય સિવાયના જીવોને) ૧ થી ૩ સમુદ્દાત જ હોય. વૈક્રિયાદિ સમુદ્દાત ન હોય. અને નરકગતિમાં ૧ થી ૪ સમુદ્દાત જ હોય. (આહારક અને કેવળીસમુદ્દાત ઉપરોક્ત કારણોથી ન હોય... અને તેજોલેશ્યાની લબ્ધિ ન હોવાથી તૈજસ સમુદ્દાત પણ ન હોય.)
દ્વિતીયશ્લોકાર્થ : પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને પર્યાપ્ત બાદર વાઉકાય આ બે જીવોને ૧ થી ૪ સમુદ્દાત હોય... (આ તિર્યંચોને વૈક્રિયલબ્ધિ હોવાથી ત્રણ ઉપરાંત વૈક્રિય સમુદ્દાત પણ હોય.) હવે તેઓનો કાળ જોઈએ - સાત સમુદ્દાતમાં શરૂઆતમાં જે છ સમુદ્દાત છે, તેઓનો કાળ અંતર્મુહૂર્તપ્રમાણ છે... અને છેલ્લો કેવળીસમુદ્ધાત ૮ સમય પ્રમાણ છે.
આ સાતે સમુદ્ધાતનું સંક્ષિપ્તસ્વરૂપ આ પ્રમાણે સમજવું –
(૧) વેદના સમુદ્દાત :
(60) પદ્મ તિર્થમંશિપબ્રેન્દ્રિયેલુ, વત્વા: પર્યાપ્તસ્થૂલવાયુપુ । ષટ્ તેષામન્તર્મુહૂર્તા:, અષ્ટસામયિશ્ચ ત્તિ રા
૦ વેદનાથી દુ:ખી થયેલો આત્મા, અનંત કર્મોથી પરિવરેલા પોતાના આત્મપ્રદેશોને શરીરમાંથી બહાર કાઢે અને તેનાથી મુખ વગેરે પોલા ભાગોને પૂરી દે છે. આમ આત્મા શ૨ી૨પ્રમાણ વ્યાપક બનીને અંતર્મુહૂર્ત સુધી રહે. એ અંતર્મુહૂર્તમાં અશાતાવેદનીય કર્મના ઘણા અંશોનો નાશ કરે છે અને નવા બાંધે પણ છે. આ રીતે એક અંતર્મુહૂર્તનો કાળ વેદનાસમુદ્દાતનો હોય છે.
(૨) કષાયસમુદ્દાત ઃ
૦ કષાયોથી વ્યાકુળ જીવાત્મા, શરીરના પોલા ભાગોને આત્મપ્રદેશોથી ભરી દઈ, छायासन्मित्रम्
