________________
(श्लो. ८९-९०) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
[૬૬] अथ केवलिसमुद्घातकरणमाह -
चेवायुषः स्थितियूँना, सकाशाद्वैद्यकर्मणः ।
तदा तत्तुल्यतां कर्तुं, समुद्घातं करोत्यसौ ॥४९॥ व्याख्या-'असौ' केवली 'चेद्' यदि 'वेद्यकर्मणः सकाशात्' वेदनीयकर्मसमीपाद् માયુષ: સ્થિતિઃ' માવસ્થિતિઃ ચૂના' તો મવતિ, તલા “નુત્યતાં છું” आयुर्वेद्ययोस्तुल्यताकरणार्थं समुद्घातं करोति ॥८९॥ अथ तमेव समुद्घातमाह -
-- ગુણતીર્થ ૮૪ લાખ પૂર્વ ગણાય. હવે પૂર્વક્રોડની અપેક્ષાએ ૧૬ લાખ પૂર્વ એ પણ એક દેશ' જ છે. એટલે દેશોન=૧૬ લાખપૂર્વજૂન પૂર્વક્રોડવર્ષ ૮૪ લાખ પૂર્વવર્ષ... આ પ્રમાણે ૮૪ લાખપૂર્વને પણ દેશોનપૂર્વક્રોડવર્ષ તરીકે વિવક્ષા કરીને, તીર્થંકર પરમાત્માનો ઉત્કૃષ્ટ વિચરણકાળ “દેશોન પૂર્વકોડવર્ષ' કહ્યો હોય, એવું જણાય છે. છતાં આ બાબતમાં બહુશ્રુતો કહે તે પ્રમાણ...
હવે સયોગી ગુણઠાણે રહેલો જીવ કેવળીસમુઘાત કરે છે, એ વાત બતાવવા ગ્રંથકારમહર્ષિ ફરમાવે છે –
* કેવળીસમુઠ્ઠાતની કરણી - શ્લોકાર્ધઃ જો વેદનીયકર્મ કરતાં આયુષ્યકર્મની સ્થિતિ ઓછી હોય, તો એ બે કર્મને તુલ્ય કરવા માટે કેવળજ્ઞાની મહાત્મા સમુઘાતની પ્રક્રિયા કરે છે. (૮૯).
વિવેચનઃ કેવળજ્ઞાની પરમાત્મા જો વેદનીયકર્મ કરતાં આયુષ્યકર્મની સ્થિતિ ઓછી હોય. ઉપલક્ષણથી એ પણ સમજવું કે નામ-ગોત્રકર્મ કરતાં આયુષ્યકર્મની સ્થિતિ ઓછી હોય... તો એ ઓછા આયુષ્યના ગાળામાં તે દીર્ઘસ્થિતિવાળું કર્મ શી રીતે ખપે? એટલે એ કર્મ ખપાવવા વેદનીય-આયુષ્યાદિ બધા કર્મોની સ્થિતિ તુલ્ય બનાવે... અર્થાત્ વેદનીયાદિ કર્મોની દીર્ઘસ્થિતિ ઓછી કરીને આયુષ્યકર્મની સ્થિતિતુલ્ય બનાવે.
અને આ રીતે બધા કર્મોની સ્થિતિ તુલ્ય બનાવવા માટે જ તે કેવળજ્ઞાની પરમાત્મા સમુદ્રઘાતની પ્રક્રિયા કરે છે. (આ પ્રક્રિયા દ્વારા બધાની સ્થિતિ તુલ્ય બને.)
હવે “સમુદ્યાત' કોને કહેવાય ? એ બતાવવા જ ગ્રંથકારમહર્ષિ ફરમાવે છે કે –
