________________
-
(સ્નો. ૮૪) એ ગુર્જરવિવામિનઃ
[ ૬૨] ૦चराचरमिदं विश्वं, हस्तस्थामलकोपमम् ।
प्रत्यक्ष भासते तस्य, केवलज्ञानभास्वतः ॥४४॥ व्याख्या-'चराचरं विश्वं' सचराचरं जगत् 'हस्तस्थामलकोपमं' हस्ततलगृहीतामलकफलोपमं 'प्रत्यक्षं साक्षात्कारेण 'भासते' दीप्यत इति, अत्र भास्वतः सूर्यस्योपमानं व्यवहारमात्रेणैव दर्शितम्, न निश्चयतः, यतो निश्चयनयेन केवलज्ञानसूर्ययोर्महदन्तरम्, યg
"चंदाइच्चगहाणं पहा पयासेइ परिमियं खित्तं । વતિનાપતંગો, તોગાતોä પાસેઃ II” ૮૪
- ગુણતીર્થ -
* કેવળજ્ઞાનનું અદ્ભુત સામર્થ્ય - શ્લોકાઈ : તે કેવળજ્ઞાનરૂપી તેજસ્વી સૂર્યથી સુશોભિત એવા કેવળીભગવાનને આ આખું સચરાચર વિશ્વ હાથમાં રહેલા આમળાની જેમ એકદમ સુસ્પષ્ટપણે પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. (૮૪)
વિવેચનઃ કેવળજ્ઞાનરૂપી ઝળહળતા સૂર્યથી સુશોભિત એવા કેવળજ્ઞાની મહર્ષિને આ આખું સચરાચર (=સ્થાવર અને જંગમમય) જગત, હાથમાં રહેલ આમળાનાં ફળની જેમ સાક્ષાત્કાર દ્વારા એકદમ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે.
તાત્પર્ય એ કે, જેમ હાથમાં રહેલું આમળું નજીક હોવા વગેરેના કારણે એકદમ સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે, તેમ કેવલજ્ઞાનીને કેવલજ્ઞાનના માધ્યમે આખું વિશ્વ સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે.
સ્પષ્ટતા ઃ અહીં કેવળજ્ઞાનને જે જળહળતા સૂર્યની ઉપમા આપી, એ પણ કેવળ વ્યવહારમાત્રથી જ બતાવેલી સમજવી, નિશ્ચયથી=પરમાર્થથી નહીં. કારણ કે નિશ્ચયનયથી તો ( પરમાર્થવિચારણાએ તો) કેવલજ્ઞાન ક્યાં ? અને સૂર્ય ક્યાં ? એ બે વચ્ચે તો બહુ મોટું આંતરું છે.
શાસ્ત્રમાં જણાવ્યું છે કે –
(૧) ચંદ્ર, (૨) સૂર્ય, (૩) ગ્રહ વગેરેની પ્રભા (=કિરણપ્રકાશ) માત્ર પરિમિત (=નિયત પ્રમાણવાળા) ક્ષેત્રને પ્રકાશે છે... જ્યારે કેવલજ્ઞાનનો સાક્ષાત્કાર લોક અને અલોકરૂપ આખા વિશ્વને પ્રકાશે છે...” [વિંશતિવિશિકા-૩૩૯]
–. છાયાસન્મિત્રમ્ (53) વન્દ્રાહિત્યપ્રહા, પ્રકા પ્રાશયતિ પરિમિત ક્ષેત્રમ્ |
कैवल्यज्ञानलाभो लोकालोकं प्रकाशयति ॥१॥
•
