________________
[૮૦] શ્રીગુસ્થાનમારોહ
(શ્નો. ૩૨) उपलक्षणत्वानोकषायाणां च । अयमर्थः - संज्वलनकषायाणां नोकषायाणां च यथा यथा मन्दोदयो भवति, तथा तथा साधुरप्रमत्तो भवति । यदाह -
"यथा यथा न रोचन्ते, विषयाः सुलभा अपि । तथा तथा समायाति, संवित्तौ तत्त्वमुत्तमम् ॥१॥ यथा यथा समायाति, संवित्तौ तत्त्वमुत्तमम् । તથા તથા ન રોકવન્ત, વિષયા: સુત્તમા પ ારા રૂરા
-- ગુણતીર્થ - પ્રશ્ન ઃ કષાયોનો “મંદ ઉદય” એટલે શું?
ઉત્તર ઃ “મંદ' એટલે તીવ્ર વિપાક ન હોવો... અર્થાત્ એ કર્મનું વધુ જોર ન હોવું. અને “ઉદય” એટલે માત્ર હોવાપણું. એટલે અર્થ થશે: “વધુ જોર ન હોવા સાથે કેવળ અંશમાત્રરૂપે કષાયોનું હોવાપણું; તે એ કષાયોનો મંદ ઉદય કહેવાય...”
ભાવાર્થ (મયમર્થ:-) જેમ જેમ સંજવલન કષાય અને નવ નોકષાયોનો મંદ ઉદય થાય, તેમ તેમ સાધુ અપ્રમત્ત બનતો જાય... (કષાયની મંદતા પ્રમાદની મંદતામાં હેતુ છે... એટલે કષાયો ઓછા થવાથી પ્રમાદો ઓછા થાય અને તેથી એ મહાવ્રતસંપન્ન સાધુમાં અપ્રમાદભાવ વધુ ને વધુ ઉલ્લસિત થતો જાય.).
આ વિશે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે –
“પ્રથમશ્લોક જેમ જેમ પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયો સુલભ હોવા છતાં પણ એના વિશે રુચિ ન જાગે, તેમ તેમ પોતાની સંવેદનધારામાં ઉત્તમ તત્ત્વ પ્રાપ્ત થાય છે... (વિષયો પ્રત્યે લગાવ અટકવાથી, અતીન્દ્રિય આત્મશક્તિ આવિર્ભાવને પામે છે.) - દ્વિતીય શ્લોકઃ અને જેમ જેમ સંવેદનધારામાં ઉત્તમ તત્ત્વ પ્રાપ્ત થતું જાય, તેમ તેમ પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયો સુલભ હોવા છતાં પણ એના વિશે રુચિ જાગતી નથી... (સંવેદનધારામાં ઉત્તમ તત્ત્વના સ્પર્શથી જે આલ્હાદજનક અનુભૂતિ ઉદ્દભવે, એનાથી વિષયોનો આભાસિક આનંદ ક્ષણિક અને તુચ્છ લાગે. એ તરફ એમને રુચિ જ જાગે નહીં. કારણ કે, તત્ત્વ વિષયોની અસારતા છે. જેમ જેમ તેનું જ્ઞાન સંવેદનરૂપ બને (માત્ર જાણકારી નહીં.) તેમ તેમ વિષયરૂચિ ઘટે જ.” – –
- - - - - - - - - - - - - - - - - ૭ આશય એ કે, વિપાકોદય હોવા છતાં પ્રગટ ફળ બતાવી ન શકે એ તેની મંદતા છે. એટલે તેનાથી સૂક્ષ્મ અતિચાર થાય, સ્થૂલ નહીં.
–
–
