________________
[o૦ ]
•
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः *
****
(જ્રો. ૪)
K
अथोपशमकानां गुणस्थानकेष्वारोहावरोहावाह - अपूर्वाद्यास्त्रयोऽप्यूर्ध्वमेकं यान्ति शमोद्यताः । चत्वारोऽपि च्युतावाद्यं, सप्तमं वाऽन्त्यदेहिनः ॥ ४५ ॥ व्याख्या-‘अपूर्वाद्यास्त्रयोऽपि शमोद्यताः ' त्रयो ऽप्युपशमका ऊर्ध्वमारोहमाश्रित्य एकमेव गुणस्थानं यान्ति, कोऽर्थः ? अपूर्वकरणगुणस्थानादनिवृत्तिबादरं यान्ति, तद्वर्त्तिनः सूक्ष्मसम्परायं यान्ति, तद्वर्त्तिनश्चोपशान्तमिति, तथाऽपूर्वाद्याश्चत्वारोऽप्युपशमकाः 'च्युतौ'
ગુણતીર્થ
આના પરથી પ્રમાદ કેવો ભયાનક છે ? અને એનાથી મહાપુરુષોની પણ કેવી દુર્ગતિ સર્જાય છે ? એ બધું સમજીને પોતાના જીવનમાંથી પ્રમાદને તિલાંજલી આપવા પ્રયત્નશીલ બનવું.
હવે તે ઉપશમક જીવોનું ગુણઠાણાઓ પર ચડવા-ઉતરવા અંગે શું પદાર્થ છે ? એ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
* ઉપશમક જીવોનો આરોહ-અવરોહ
શ્લોકાર્થ : ઉપશમન માટે તત્પર થયેલા એવા અપૂર્વકરણાદિ ત્રણે ગુણઠાણાવાળા જીવો જો ઉપર ચડે તો એકેક ગુણઠાણું જ ઉપર ચડે... અને એ ચારે (=અપૂર્વકરણથી ઉપશાંતમોહગુણઠાણા સુધીના જીવો) જો પડે તો પહેલા ગુણઠાણે આવે... અને ચરમશરીરી હોય તો સાતમે અપ્રમત્તગુણઠાણે આવે... (૪૫)
વિવેચન :
(૧) આરોવિચારણા ઃ મોહનીય કર્મને ઉપશમાવવા માટે ઉદ્યત થયેલા અપૂર્વકરણ વગેરે ત્રણે ગુણઠાણાવાળા જીવો ઉપરના ગુણઠાણે ચડવાની અપેક્ષાએ તો એકેક ગુણઠાણું જ ચડે... એટલે કે (૧) અપૂર્વકરણગુણઠાણે રહેનારા જીવો ત્યાંથી ‘અનિવૃત્તિબાદર’ ગુણઠાણે જાય... (૨) અનિવૃત્તિબાદરગુણઠાણે રહેનારા જીવો ત્યાંથી ‘સૂક્ષ્મસંપ૨ાય’ ગુણઠાણે જાય... અને (૩) સૂક્ષ્મસંપરાયગુણઠાણે રહેનારા જીવો ત્યાંથી ‘ઉપશાંતમોહ’ ગુણઠાણે જાય... આ પ્રમાણે ચડાણને આશ્રયીને વિચારણા થઈ.
(૨) અવરોહવિચારણા : (૧) અપૂર્વકરણ, (૨) અનિવૃત્તિકરણ, (૩) સૂક્ષ્મસંપરાય, અને (૪) ઉપશાંતમોહ - આ ચાર ગુણઠાણાવાળા જીવો પતન પામે તો મિથ્યાત્વગુણઠાણે આવે... એટલે કે પતન પામીને પોતાના નીચેના ગુણઠાણે તો આવે જ... તદુપરાંત પડતાં-પડતાં છેક મિથ્યાત્વ સુધી પણ આવી શકે, એ તાત્પર્ય છે.
