________________
K
(હ્તો. ૧૨-૧૨-૧૩) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः
****
[૧૨]
•
तत्राष्टमे गुणस्थाने, शुक्लसद्ध्यानमादिमम् । ध्यातुं प्रक्रमते साधुराद्यसंहननान्वितः ||५१||
व्याख्या-क्षपकः साधुस्तत्राष्टमे गुणस्थाने 'शुक्लसद्ध्यानं' शुक्लनामकं प्रधानं ध्यानम्, आद्यं=प्रथमं पृथक्त्ववितर्कसप्रविचारलक्षणं वक्ष्यमाणं ध्यातुं प्रक्रमते, कथम्भूतः साधुः ? ‘आद्यसंहननान्वितो' वज्रर्षभनाराचनामकप्रथमसंहननयुक्त इति ॥५१॥ अथ ध्यातुरेव स्वरूपं श्लोकद्वयेनाऽऽह -
निष्प्रकम्पं विधायाथ, दृढं पर्यङ्कमासनम् । નાસાવત્તસનેેત્રઃ, વિચિવુન્મીલિતેક્ષન ||૧૨|| विकल्पवागुराजालाद्दूरोत्सारितमानसः । संसारोच्छेदनोत्साहो, योगीन्द्रो ध्यातुमर्हति ॥ ५३ ॥ ગુણતીર્થ
શ્લોકાર્થ : (૧) નિશ્ચલ અને દૃઢ એવું પર્યંકાસન કરીને
(૨) નાસિકાના અગ્રભાગ ઉપર મૂકાયેલી પ્રસન્ન-સ્થિર દૃષ્ટિવાળો...
(૩) કંઈક અંશે ઉઘડેલાં નેત્રવાળો...
* ક્ષપકને શુક્લધ્યાનનો પ્રારંભ
શ્લોકાર્થ : પહેલા (વજઋષભનારાચ) સંઘયણથી યુક્ત એવો ક્ષપક સાધુ, ત્યાં આઠમા ગુણઠાણે શુક્લધ્યાનના પહેલા ભેદનું ધ્યાન કરવાની શરૂઆત કરે છે. (૫૧)
વિવેચન : ‘વજઋષભનારાચ' નામના પહેલા સંઘયણવાળો ક્ષપકશ્રેણિ ચડનારો સાધુ, આઠમા ગુણઠાણે, શ્રેષ્ઠધ્યાનરૂપ શુક્લધ્યાનના ચાર ભેદમાંથી પહેલા ભેદરૂપ જે ‘પૃથવ્રુવિતર્કસવિચાર’ નામનું ધ્યાન છે, એ ધ્યાનની શરૂઆત કરે છે.
હવે ધ્યાનની શરૂઆત કરે છે, તો એ અવસરે સહજ પ્રશ્ન થાય કે ધ્યાન કરનાર વ્યક્તિ કેવો હોય ? તો એનું સ્વરૂપ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી બે શ્લોકો દ્વારા કહે છે * ધ્યાન કરનારની સ્વરૂપસ્થિતિ
(૪) વિકલ્પરૂપી જાળના બંધનથી દૂર રખાયેલા મનવાળો (અર્થાત્ વિકલ્પરહિત ચિત્તવાળો) (૫) સંસારનો ઉચ્છેદ કરવામાં ઉત્સાહવાળો...
આવો યોગીઓમાં ઇન્દ્ર સમાન મહાયોગી ધ્યાન કરવા માટે યોગ્ય છે. (૫૨-૫૩)
