________________
-
૦
(સ્નો. ૬૪-૬૬) એ ગુર્નવિવેવનાવિનંતઃ
[ ૨૪૬] तेषु द्रव्यगुणपर्यायान्तरेषु अन्यत्वं-पृथक्त्वं तदस्ति यत्र ध्याने तत्सपृथक्त्वम् ॥६४॥ अथाद्यशुक्लध्यानजनितां शुद्धिमाह -
इति त्रयात्मकं ध्यानं, प्रथमं शुक्लमीरितम् । ___ प्राप्नोत्यतः परां शुद्धिं, सिद्धिश्रीसौख्यवर्णिकाम् ||६५||
व्याख्या-इति त्रयात्मकं-पृथक्त्ववितर्कसविचारात्मकं प्रथमं शुक्लध्यानं कथितम्, तस्माद्ध्यानात् 'परां' प्रकृष्टां शुद्धिं प्राप्नोति, कथम्भूताम् ? 'सिद्धिश्रीसौख्यवर्णिकां' मुक्तिलक्ष्मीसुखनिदर्शनिकामासादयतीत्यर्थः ॥६५॥ છે
. ગુણતીર્થ .. પીતવર્ણ વગેરે, અને (૨) દ્રવ્યમાં ક્રમશઃ થનારા ધર્મો “પર્યાય' કહેવાય, જેમકે – સુવર્ણમાં વીંટી-કુંડલ-હાર વગેરે.”
આ રીતે જે ધ્યાનમાં શ્રુતાલંબને થનારો વિતર્ક, (૧) જુદા જુદા દ્રવ્યોમાં જઈ, (૨) જુદા જુદા ગુણોમાં જઈ, (૩) જુદા જુદા પર્યાયોમાં જઈ અન્યત્વને પૃથક્વને ભિન્નપણાંને અનુભવે છે, તે ધ્યાન “સપૃથક્વ' રૂપ કહેવાય.
વિશેષઃ (૧) ધ્યાનશતકવૃત્તિ, (૨) યોગશાસ્ત્ર, (૩) લોકપ્રકાશ વગેરેમાં સપૃથક્વનો અર્થ આ પ્રમાણે કર્યો છે : એક વસ્તુમાં ઉત્પત્તિ-સ્થિતિ-વ્યય વગેરે પર્યાયોને દ્રવ્યાસ્તિકાદિ વિવિધ પ્રકારના નયોથી પૂર્વગત શ્રુતના અનુસારે વિચારવા, તે સપૃથક્ત કહેવાય.
આ પ્રમાણે “વિતર્ક-વિચાર-સપૃથક્વ' નામના પહેલા શુક્લધ્યાનનું સવિશદ સ્વરૂપ બતાવીને, હવે આ પહેલા શુક્લધ્યાન દ્વારા જીવ કેવી પરમવિશુદ્ધિને પામે ? એ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
પહેલા શુક્લધ્યાનથી શુદ્ધિનો પ્રકર્ષ - શ્લોકાર્થ આ પ્રમાણે ત્રણ વિશેષણોવાળું પહેલું શુક્લધ્યાન કહેવાયું... આ ધ્યાનથી જીવ, મોક્ષરૂપી લક્ષ્મીના સુખના ઉદાહરણરૂપ ઉત્તમ એવી આત્મવિશુદ્ધિને પામે છે. (૫)
વિવેચનઃ ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે (૧) પૃથક્વ, (૨) વિતર્ક, (૩) સવિચાર એવાં ત્રણ વિશેષણોવાળું પહેલું શુક્લધ્યાન છે. આ શુક્લધ્યાનથી જીવ પ્રકૃષ્ટ આત્મવિશુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે. આ આત્મવિશુદ્ધિ મોક્ષરૂપી લક્ષ્મીના સુખના જ એક શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણરૂપ છે. (એટલે કે આ ધ્યાનથી જીવ મોક્ષની આંશિક અનુભૂતિતુલ્ય આત્મવિશુદ્ધિને પામે છે.)
