________________
(श्लो. ३५) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः ।
[૮૭] - - -- ૦
- -- ગુણતીર્થ -- જીવમાત્ર પ્રત્યે હિતની ભાવના, બધાનું હિત થાય, કલ્યાણ થાય એવી હૃદયની લાગણીશીલતા.
(૨) પ્રમોદભાવઃ બીજાને સુખ મળે તેમાં આનંદની અનુભૂતિ... આના પણ ચાર પ્રકાર છે – (૧) સુખમાત્રપ્રમોદ : પોતામાં કે બીજામાં રહેલ અપથ્ય આહારથી થનારી તૃપ્તિ સમાન પરિણામે અસુંદર એવા વૈષયિકસુખમાં જે આનંદ થાય છે... (૨) સહેતુપ્રમોદઃ હિત-મિત આહારથી થનારા રસાસ્વાદ સમાન પરિણામે સુંદર એવા ઇહલૌકિક સુખવિશેષમાં થનારો આનંદ.. (૩) સાનુબંધપ્રમોદઃ ઇહ-પરભવમાં સુખની પરંપરાનો વિચ્છેદ ન થાય એ અનુબંધ કહેવાય, આવા અનુબંધયુક્ત પોતાના કે બીજાના સુખ વિશે થનારો પ્રમોદ તે સાનુબંધ પ્રમોદ... (૪) ઉત્કૃષ્ટપ્રમોદ મોહનીયકર્મના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલું જે પ્રકૃષ્ટ સુખ, તેના વિશે થનારો પ્રમોદ...
(૩) કરુણાભાવઃ બીજાના દુઃખને દૂર કરવાની ભાવના. આના પણ ચાર પ્રકાર છે – (૧) મોયુક્તકરુણાઃ ગ્લાન વડે મંગાયેલી અપથ્ય વસ્તુને આપી દેવાની જે ઇચ્છા થાય તે... (૨) અસુખયુક્તકરુણાઃ જેની પાસે સુખ ન હોય તેવી વ્યક્તિને આહાર, વસ્ત્ર, આસન વગેરે આપવારૂપ કરુણા... (૩) સંવેગયુક્તકરુણા : મોક્ષાભિલાષારૂપ સંવેગના લીધે સાંસારિક દુઃખથી છોડાવવાની ઇચ્છાથી, સુખી જીવો વિશે પણ છદ્મસ્થજીવોની સ્વાભાવિક રીતે જે કરુણા પ્રવર્તે તે... (૪) અન્યહિતયુક્તકરુણા : બધાનું હિત થાય એ ભાવનાથી, કેવલજ્ઞાનીઓની જેમ સર્વ જીવોના અનુગ્રહમાં તત્પર બનેલી એવી જે કરુણા તે...
(૪) મધ્યસ્થભાવઃ બીજાના અવગુણો દોષો જોઈ એમના પર અરુચિ કે દ્વેષ વિના મધ્યસ્થપરિણામ કેળવવો તે.. આના પણ ચાર પ્રકાર છે – (૧) કરુણાપ્રધાનમધ્યસ્થભાવઃ સ્વચ્છંદતાથી અપથ્યને ખાનાર રોગીના અહિતને જાણવા છતાં “અનુકંપાનો ભંગ ન થાઓ' એ પ્રમાણે જે મોહયુક્ત કરુણા કરાય તે... (૨) અનુબંધપ્રધાનમધ્યસ્થભાવઃ કોઈ આળસુ ધન ઉપાર્જન કરતો નથી, તો તેને થોડા સમય પછી જો હું કહીશ તો સારું પરિણામ આવશે - એ રીતે કાર્યની પરંપરાને જોતો કોઈક સમયે ઉદાસીનતાને ધારી રાખે તે... (૩) નિર્વેદપ્રધાનમધ્યસ્થભાવઃ ચારે ગતિમાં વિવિધ દુઃખપરંપરાને અનુભવતા જીવને દેવગતિ વગેરેમાં સર્વ ઇન્દ્રિયોને આહ્વાદ ઉપજાવનારું સુખ મળવા છતાં એની જે ઉપેક્ષા કરાય તે... (૪) તત્ત્વ પ્રધાનમધ્યસ્થભાવઃ સારી કે ખરાબ વસ્તુ રાગ-દ્વેષનું કારણ નથી, પણ પોતાનું મોહનીયકર્મ રાગ-દ્વેષનું કારણ છે. એમ મોહનીયકર્મના વિકારથી થયેલ પોતાના અપરાધને વિચારતો જીવ બાહ્ય પદાર્થને સુખ-દુઃખના કારણરૂપ ન માની મધ્યસ્થપણાને લઈને જે ઉપેક્ષા કરે તે.
