________________
[૮૨]
તતો જ્ઞાનથ્થાનનો મૌની ‘શમનાય' શમનાર્થ ‘ક્ષપળાય' ક્ષપનાર્થ વા ‘ઉમ્મુલ:’ संमुखः, कृतोद्यम इत्यर्थः, शमनक्षपणोन्मुखः, एवंविधो मुनिपुङ्गवः, 'सप्तकोत्तरमोहस्य' पूर्वोक्तसम्यक्त्वमिश्रमिथ्यात्वानन्तानुबन्धिचतुष्टयलक्षणसप्तकातिरिक्तैकविंशतिप्रकृतिरूपस्य मोहनीयस्य शमनोन्मुखः प्रशमाय क्षपणोन्मुखः क्षयाय वा 'सद्ध्यानसाधनारम्भं' निरालम्बध्यानप्रवेशप्रारम्भं कुरुते, निरालम्बध्याने प्रवेशे हि योगिनस्त्रिविधा भवन्ति प्रारम्भकाः, तन्निष्ठाः निष्पन्नयोगाश्च । यदाह
未
(řો. રૂરૂ-રૂ૪) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
यथा
-
?
***
—
ગુણતીર્થ
(૫) મૌની : મૌનવાળો... ‘મૌન’ એટલે વિકલ્પોના કોલાહલો શમાવીને ન બોલવું, વચનોચ્ચાર ન કરવો તે.. પારમાર્થિક મૌન તો એને કહેવાય કે ‘આપણો ચેતનાવ્યાપાર પુદ્ગલ વિશે નહીં જવા દેવો...' (પુર્વીલેપ્રવૃત્તિસ્તુ યોગાનાં મૌનમુત્તમમ્ - જ્ઞાનસાર) આવા મૌનવાળો સાધુ..
મૌનવાનેવ ધ્યાનધન: સ્યાત્... અર્થાત્ જે મૌનવાળો હોય, તે જ ધ્યાનરૂપી ધનવાળો હોય... તેથી પૂર્વે મુનિને ધ્યાનધનવાળો કહ્યો એનાથી જ સાબિત થાય કે મુનિ મૌનવાળો પણ હોવાનો જ. (કારણ કે ધ્યાન મૌન વિના શક્ય નથી...) આ વિષયમાં કહ્યું છે કે
“હે ભવ્યજીવો ! ભૂત-ભવિષ્ય-વર્તમાન એ ત્રણે કાળમાં રહેનારા ઊર્ધ્વલોકઅધોલોક-તીર્આલોકરૂપ ત્રણ જગતની સંપૂર્ણ વ્યાપ્તિને ગ્રહણ કરનારો (અર્થાત્ ત્રણ જગતમાં વિદ્યમાન ત્રણે કાળસંબંધી તમામ વસ્તુઓ વિશે વચનવ્યાપારરૂપે ફેલાઈ જનારો) એવો આખો જે વચનપરિસ્પન્દ્ર (=વચનવ્યાપાર); તે જ્યાં એકાએક વિરામ પામે છે, તે ધ્યાનદશાગત સ્વરૂપને નમસ્કાર કરો.”
(૬) રામનક્ષપળોન્મુરા : ઉપર કહેલો જ્ઞાન અને ધ્યાનરૂપી ધનવાળો મૌની સાધુ મોહનીયકર્મના ઉપશમન માટે કે એના ક્ષય માટે સન્મુખ થાય છે, અર્થાત્ ઉપશમ કે ક્ષય કરવા ઉદ્યમશીલ બને છે.
આવા શ્રેષ્ઠ મુનિભગવંત મોહનીયકર્મની પૂર્વોક્ત સાત સિવાયની બાકીની ૨૧ પ્રકૃતિઓનો ઉપશમ કે ક્ષય કરવા માટે, ઉત્તમધ્યાનરૂપ એવાં નિરાલંબનધ્યાનને સાધવાનો (=એ ધ્યાનમાં પ્રવેશ કરવાનો) પ્રારંભ કરે છે.
અહીં મોહનીયની ૨૧ પ્રકૃતિઓ આ પ્રમાણે સમજવી – (૧) સમ્યક્ત્વમોહનીય, (૨) મિશ્રમોહનીય, અને (૩) મિથ્યાત્વમોહનીયરૂપ દર્શનત્રિક, તથા (૪-૫) અનંતાનુબંધી ચાર કષાય - આ સાત પ્રકૃતિઓ સિવાયની અવશેષ ૧૨ કષાય અને ૯ નોકષાયરૂપ ૨૧ પ્રકૃતિઓ...
