________________
–
--૦૪
[ ૭૬ ] શ્રીગુસ્થાનો મારો
(સ્તો. ૩૦) तदेवं स्वसमयपरसमयप्रसिद्धः पूर्वपुरुषैः परमात्मतत्त्वसंवित्तिमनोरथा एव कृताः, मनोरथाश्च लोके दुष्प्राप्यवस्तुन एव क्रियन्ते, न तु सुप्राप्यस्य, न खलु कोऽपि सदैव मिष्टान्नाहारं भुञ्जन् मिष्टान्नाहारमनोरथान् कुरुते, न च कश्चित्प्राज्यं साम्राज्यमनुभवन्नपि कदाऽहं राजा भविष्यामीति चिन्तयति, तस्मात्सर्वप्रकारेण प्रमत्तान्तगुणस्थानस्थैविवेकिभिः परमसंवेगारूडैः प्राप्तप्रौढाप्रमत्तगुणस्थानस्य वशतोऽपि शुद्धपरमात्मतत्त्वसंवित्तिमनोरथाः कार्याः, न तु षट्कर्मषडावश्यकादिव्यवहारक्रियाकर्मपरिहारः कार्यः, યત: –
—- ગુણતીર્થ
– • નિરાલંબન ધ્યાનની દુપ્રાપ્યતા - આ પ્રમાણે જૈનદર્શનપ્રસિદ્ધ અને ઇતરદર્શનપ્રસિદ્ધ એવા પૂર્વકાલીન વિદ્વાન્ પુરુષોએ, પરમાત્મતત્ત્વનાં સંવેદન માટે માત્ર મનોરથો જ કર્યા હતા. અને લોકમાં એવું જોવાય છે કે જે વસ્તુ દુર્લભ હોય, ન મળતી હોય, એ વસ્તુના જ મનોરથો કરાય છે. બાકી સુપ્રાપ્ય= સુલભ=સહજ મળી રહેતી વસ્તુના મનોરથો નથી કરતા.. આ જ વાતને બે ઉદાહરણોથી સમજાવે છે – - ઉદાહરણ : (૧) મિષ્ટાન્ન : જે વ્યક્તિ હંમેશાં મિષ્ટાન્નનું ભોજન કરતો જ હોય, તે વ્યક્તિ “મને મીઠાઈ ક્યારે ખાવા મળશે?' એમ મિષ્ટાન્નભોજનના મનોરથો કદી પણ કરે નહીં... (૨) રાજ્ય : કોઈક વ્યક્તિ અઢળક સુખ-સમૃદ્ધિ અને વિપુલ સામ્રાજય ભોગવતો હોય, તો એ કદી પણ “હું ક્યારે રાજા થઈશ?' એવા મનોરથો કરતો નથી.
ઉપનયઃ તેથી એટલું તો ફલિત થાય છે કે, મનોરથો દુર્લભ વસ્તુના જ હોય, સુલભ વસ્તુના નહીં. તેથી પૂર્વપુરુષોએ નિરાલંબનધ્યાન માટેના મનોરથો કર્યા છે, એના પરથી ફલિત થાય છે કે, એ નિરાલંબન ધ્યાન તેમને નહોતું - તેથી આપણને પણ સુલભ નથી, પણ દુર્લભ છે.
વિવેકજાગરણ :
તેથી પ્રમત્તસંયત સુધીના ગુણઠાણે રહેલા, વિવેકસંપન્ન અને પરમસંવેગને પામેલા એવા પુરુષોએ, અનેકવાર અપ્રમત્તદશા પામવા છતાં પણ, શુદ્ધ પરમાત્મતત્ત્વનાં સંવેદનના --૦અહીં આ કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, કોઈકવખતે અપ્રમત્તગુણઠાણે નિરાલંબન-ધ્યાનના અંશરૂપ અનુભૂતિ થઈ જાય તો પણ એ પાછળ જ તલપાપડ થઈને આવશ્યક્રિયાઓને છોડવાનું દુઃસાહસ ન કરવું. નહીં તો પૂર્વોક્ત રીતે ઉભયભ્રષ્ટતા સર્જાયા વિના ન રહે.
