________________
-
-
-
-
(સ્તો. રૂ૦) ગુર્નવિવારસતિ
[૭૨] – प्रमत्तगुणस्थानगतं षडावश्यकादिकष्टक्रियाकर्म कदन्नकल्पं मन्वानो न सम्यक् साधयति, मिष्टान्नाहारकल्पं निरालम्बध्यानं तु प्रथमसंहननाद्यभावान्नित्यं नाप्नोति, ततः षडावश्यकमकुर्वन् निरालम्बध्यानमप्राप्नुवंश्च स कदाग्रहगृहीतो जीवोऽप्युभयभ्रष्टतया ध्रुवं सीदति, तथा चाग्रेतनैर्विद्वद्भिः परमसंवेगगिरिशिखरमारूढ़निरालम्बध्यानसाधनमनोरथा एव कृताः श्रूयन्ते, तथा च पूर्वमहर्षयः -
"चेतोवृत्तिनिरोधनेन करणग्रामं विधायोद्वसं, तत्संहृत्य गतागतं च मरुतो धैर्यं समाश्रित्य च । पर्यङ्केन मया शिवाय विधिवच्छून्यैकभूभृद्दरीमध्यस्थेन कदाचिदर्पितदृशा स्थातव्यमन्तर्मुखम् ॥१॥
– ગુણતીર્થ – અને આ બાજુ પ્રથમ સંઘયણ વગેરે વિશિષ્ટ સામગ્રીઓનો સંયોગ ન હોવાથી, એ જીવ નિરાલંબન ધ્યાન પણ પામતો નથી. આ પ્રમાણે (૧) પડાવશ્યકરૂપ વ્યવહારધર્મને નહીં કરતો, અને (૨) નિરાલંબનધ્યાનરૂપ નિશ્ચયપરિણતિને નહીં પામતો - આમ વ્યવહાર-નિશ્ચય ઉભયધર્મથી ભ્રષ્ટ થવાથી, એ જીવ સદાઈ જાય છે... સન્માર્ગથી વંચિત રહી જાય છે, સંસારના દુઃખોને ભોગવનારો બને છે.
સાર ઃ તેથી છટ્ટે ગુણઠાણે નિરાલંબનધ્યાન માટે પ્રવૃત્ત થઈ આવશ્યક ક્રિયાઓને છોડી દેવાનો નિર્ણય - ઉભયભ્રષ્ટતાસર્જક હોવાથી - જિનવચનની અજ્ઞતા સૂચવે છે.
બીજી વાત, પરમસંવેગરૂપી પર્વતના શિખરે ચડેલા એવા પૂર્વકાળના વિદ્વાનોએ પણ નિરાલંબનધ્યાનને સાધવાના માત્ર મનોરથો જ કર્યા હતા, એવું સંભળાય છે. જુઓ એ વિદ્વાનોના મનોરથો –
(૧) પૂર્વમહર્ષિઓનો અપૂર્વ ભાવભેષ - પ્રથમ શ્લોક :
(૧) ચિત્તની=મનની વિકલ્પવૃત્તિઓને રોકવા દ્વારા, (૨) સ્પર્શેન્દ્રિય વગેરે પાંચ ઇન્દ્રિયોના સમૂહને વશ કરીને (=ઈષ્ટ-અનિષ્ટ વિષયોમાં રાગ-દ્વેષરૂપે થનારા ગમનપરિણામને અટકાવીને), તથા (૩) પવનનું જે ગમનાગમન તેને રોકીને, અર્થાત્ શરીરની અંદર સંચાર પામનારા વાયુની ગતિને રોકીને અથવા શ્વાસોચ્છવાસસંબંધી જતા-આવતા
પ્રથમ સંઘયણ વગેરે હોય તો જ નિરાલંબન ધ્યાન પામી શકાય, તે વિના નહીં. એટલે પ્રથમસંઘયણ વગેરે નિરાલંબનધ્યાન પામવાની વિશિષ્ટ સામગ્રીરૂપ છે.
