________________
-
-
..
[૧૮]
જ શ્રીગુસ્થાનમારોહ: મ (શ્નો. ર૬) निदानातमिति चतुष्पादमार्तध्यानम् । रौद्रध्यानं च हिंसानन्दरौद्रम्, मृषावादानन्दरौद्रम्, चौर्यानन्दरौद्रम्, संरक्षणानन्दरौद्रं चेति चतुष्पादं रौद्रध्यानं च मन्दं भवति, कोऽर्थः ? यथा यथा देशविरतिरधिकाऽधिकतरा च भवति, तथा तथाऽऽतरौद्रध्याने मन्दे मन्दतरे
—- ગુણતીર્થ - સંયોગ સર્જાય, ત્યારે એના પર દ્વેષ કે અરુચિ થાય... “એ અનિષ્ટ વિષય ક્યારે જાય? એવા વિચારોમાં મન ઘુમરાતું રહે, તો એ “અનિષ્ટસંયોગ' નામનું આર્તધ્યાન બને.
(B) ઈષ્ટવિયોગ : શબ્દાદિ ઇચ્છિત વિષયોમાં રાગથી રંગાયેલા જીવને એના અવિયોગ ( છૂટા ન પડવા) અંગે જે મનનો ખેંચાવી રહ્યા કરે... તથા ન મળેલી વસ્તુના સંયોગની ઇચ્છારૂપ જે દઢ અધ્યવસાય રહ્યા કરે, એ “ઇષ્ટવિયોગ' નામનું આર્તધ્યાન છે.
(C) રોગાર્ન : શૂળ, શિરોવેદના વગેરે વેદના વખતે તેના નિવારણના ઉપાયમાં વ્યાકુળચિત્તવાળાને “આ વેદના શી રીતે જતી રહે?” અથવા “ભવિષ્યમાં આવી વેદના શી રીતે ન થાય?' એ રીતે જે પ્રબળ વિચારો થયા કરે, એ “રોગાર્ત' નામનું આર્તધ્યાન છે.
(D) નિદાનાર્તઃ દેવેન્દ્ર, ચક્રવર્તીપણાનાં સૌંદર્યાદિ ગુણની અને સમૃદ્ધિની યાચનાસ્વરૂપ નિયાણાનું જે ચિંતન થાય છે, તે નિદાન” નામનું ચોથું આર્તધ્યાન છે... તે અધમ અને અજ્ઞાનતાભર્યું છે.
(૨) રૌદ્રધ્યાનના ૪ પ્રકાર :
(A) હિંસાનન્દ : અતિ ક્રોધગ્રહથી ગ્રસ્ત થઈ મનનું લક્ષ્ય... જીવોનો વધ કરવો, વિધવા, બાંધવા, બાળવા, નિશાન કરવા, મારી નાંખવા ઇત્યાદિ વિષયો પર બંધાય, તો એ ‘હિંસાનંદ' નામનું રૌદ્રધ્યાન બને છે. આ ધ્યાન નિર્દય હૈયાવાળાને હોય. અને એ નરકાદિ આપવારૂપ અધમ ફળવાળું બને છે.
(B) મૃષાવાદાનન્દ ચાડી ચૂગલી, અનિષ્ટસૂચક વચન, ગાળ વગેરે અસભ્ય વચન, જીવઘાતના આદેશ વગેરેનું એકાગ્રતાપૂર્વક માનસિક ચિંતન એ “મૃષાવાદાનન્દ નામનું રૌદ્રધ્યાન છે. આ ધ્યાન માયાવીને કે ઠગાઈ કરનારને કે ગુપ્તપાપીને હોય છે.
(C) ચૌર્યાનદઃ જીવઘાત કરવા સુધીનું, પરદ્રવ્ય ચોરવાનું થતું અનાર્ય એવું ચિંતન કે જેમાં પરલોકના અનર્થની બિલકુલ પરવા નથી, તે “સ્તેયાનન્દ' નામનું ત્રીજું રૌદ્રધ્યાન છે. આ ધ્યાન તીવ્ર ક્રોધ અને લોભથી આકુળ મનવાળાને હોય છે.
(D) સંરક્ષણાનન્દ શબ્દાદિ વિષયોના સાધનભૂત ધનના સંરક્ષણમાં તત્પર, અનિષ્ટ કરનારું, બધા પર શંકા કરનારું અને બીજાના (=ધન પર નજર લગાડનારના) ઘાતની
