________________
(હ્તો. ૨૧-૨૨)
त्साहलक्षणो मोक्षाभिलाषः संवेग: ३, अत्यन्तकुत्सिततरसंसारचारकनिर्गमद्वारोपमपरमवैराग्यप्रवेशरूपो निर्वेद: ४, श्रीसर्वज्ञप्रणीतसमस्त भावानामस्तित्वनिश्चयचिन्तनमास्तिक्यम्, ५, तदेते कृपाप्रशमसंवेगनिर्वेदाऽऽस्तिक्यलक्षणा गुणा यस्य चित्ते भवन्ति, स भव्यजन्तुः सम्यक्त्वालङ्कृतो भवति ॥२१॥
अथ सम्यग्दृष्टिगुणस्थानवर्तिनां गतिमाह
ગુણતીર્થં
[ રૂ૬ ]
•K
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः
***
-
..
•
(૨) પ્રશમ : ‘જોપાાિરણેપૂત્પન્નેવુ તીવ્રાનુશયામાવ: પ્રશમ: ।' અર્થ : કોપ વગેરેનાં નિમિત્તો આવી પડે તો પણ તીવ્ર ક્રોધાદિની પરિણતિ ન જાગે, એ ‘પ્રશમ’ ગુણ કહેવાય. આ પ્રશમગુણવાળા જીવને (૧) અનુકૂળતામાં સરાગદશાની ઉત્કટતા ન આવે, અને (૨) પ્રતિકુળતામાં વ્યગ્રતાની ઉગ્રતા ન આવે... કારણ, પરિસ્થિતિ ગમે તેવી હોય પણ એનું મન પ્રશાંતવાહિતાના અસ્ખલિત પ્રવાહમાં વહેતું રહેતું હોય છે.
(૩) સંવેગ : ‘સિદ્ધિસૌધાધિરોહસોપાનસમાનક્ષમ્ય જ્ઞાનાવિસાધનોત્સાહતક્ષનો મોક્ષમિતાષ: સંવેશઃ ।' અર્થ : મોક્ષરૂપી મહેલમાં ચડવા માટે પગથિયાસમાન સમ્યગ્ જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રરૂપ મોક્ષસાધનોમાં ઉત્સાહ ધરાવવારૂપ જે મોક્ષનો તલસાટ છે, તે સંવેગ કહેવાય છે... અહીં વૃત્તિકારશ્રીએ મોક્ષાભિલાષાને ‘મોક્ષના રત્નત્રયીરૂપ સાધનોમાં ઉત્સાહ' સ્વરૂપ બતાવીને એક અદ્ભુત પદાર્થ રજુ કર્યો છે કે - ‘ઉપાયોના સેવનનો તલસાટ એ જ સાચી મોક્ષની અભિલાષા છે... બાકી જો ઉપાયોના સેવનમાં આદર ન હોય, ઉપેક્ષા હોય, તો એ મોક્ષાભિલાષા નામમાત્રરૂપ છે...'
(૪) નિર્વેદ : ‘અત્યન્તત્સિતતરસંસારવારનિમિદારોપમપરમવૈરા યપ્રવેશરૂપો નિર્દેઃ ।' અર્થ : અત્યંત જુગુપ્સનીય એવા સંસારરૂપી કેદખાનામાંથી નીકળવા માટે દ્વારસમાન જે તીવ્રતમ વૈરાગ્ય; એમાં પ્રવેશ કરવારૂપ કે લયલીન થવારૂપ જે ગુણવત્તા, તે નિર્વેદ કહેવાય છે... આ ગુણવત્તાના કારણે એ જીવમાં, સંસારના કોઈપણ વિષયોમાં તીવ્ર લગાવ ન રહે. અને કોઈપણ કુત્સિત પ્રવૃત્તિઓમાં આગ્રહસભર ઝુકાવ ન રહે.
(૫) આસ્તિક્ય : ‘શ્રીસર્વજ્ઞપ્રળીતસમસ્તમાવાનામસ્તિત્વનિશ્ચયન્વિન્તનમાસ્તિયમ્। અર્થ : સર્વજ્ઞ પ૨માત્માએ જે બધા પદાર્થો બતાવ્યા છે, એ તમામ પદાર્થો ‘પરમાત્માએ જેમ કહ્યું તેમ જ છે’ એ રીતે નિશ્ચર્યપૂર્વક એમનું અસ્તિત્વ વિચારવું તેને ‘આસ્તિક્ય’ કહેવાય છે... આ ગુણવત્તાના કારણે જીવમાં પરમાત્માના વચનો પ્રત્યે અવિચલિત શ્રદ્ધા હોય છે.
આ પ્રમાણે સમ્યગ્દષ્ટિ જીવોની લાક્ષણિકતા બતાવીને, હવે સમ્યગ્દષ્ટિગુણઠાણે રહેલા જીવોની ગતિ શું થાય ? એ બતાવે છે –
