________________
-~~-
~
--
(श्लो. २२) * गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः *
[ રૂ૭ क्षायोपशमिकी दृष्टिः, स्यालरामरसम्पदे |
ક્ષાયિbી તુ મને તત્ર, રિતુ વા વિમુખ્ય I૨૨| व्याख्या-अत्र जीवपरिणामविशेषरूपं करणमुच्यते, तत् त्रिधा - यथाप्रवृत्तिकरणम्, अपूर्वकरणम्, अनिवृत्तिकरणं चेति, तत्र गिरिसरिज्जलाभ्यालोड्यमानपाषाणवद् घोलनान्यायेन जीव आयुर्वर्जकर्माणि किञ्चिदूनैककोटाकोटिसागरस्थितिकानि कुर्वन् येनाध्यवसायविशेषेण ग्रन्थिदेशं यावदायाति तद्यथाप्रवृत्तिकरणमुच्यते १ । तथा येन
– ગુણતીર્થ –- સમ્યગ્દષ્ટિવાળા જીવોની ગતિ , શ્લોકાર્થ: ક્ષાયોપથમિકદષ્ટિ એ જીવોને મનુષ્યગતિ અને દેવગતિરૂપી સંપત્તિ માટે થાય છે. અને ક્ષાયિકદષ્ટિ એ ત્રીજે કે ચોથે ભવે મોક્ષ આપવા માટે થાય છે. (૨૨)
વિવેચન : અહીં વૃત્તિકારશ્રી ક્ષયોપશમસમ્યકત્વી અને ક્ષાયિકસમ્પર્વની ગતિ પાછળથી બતાવશે. એ પહેલા એ બંને સમ્યક્ત શી રીતે પમાય ? એની આખી પ્રક્રિયા બતાવે છે. તે આપણે ધ્યાનપૂર્વક જોઈએ –
સખ્યત્ત્વ પામવાની પ્રક્રિયા જ સૌ પ્રથમ જીવ ત્રણ કરણ કરે છે અને તેના માધ્યમે સમ્યક્ત પ્રાપ્ત કરે છે. “કરણ” એટલે જીવનો પરિણામવિશેષ, આત્માનો એક પ્રકારનો અધ્યવસાય.. આ કરણના ત્રણ પ્રકાર છે : (૧) યથાપ્રવૃત્તિકરણ, (૨) અપૂર્વકરણ, અને (૩) અનિવૃત્તિકરણ – આ ત્રણે પ્રકારોનું સ્વરૂપ ક્રમશઃ બતાવે છે –
(૧) યથાપ્રવૃત્તિકરણ : જે અધ્યવસાયવિશેષથી જીવ (૧) પર્વત અને નદી જળ દ્વારા અથડાતો પથ્થર જેમ સહજ જ ગોળ થઈ જાય છે, તેમ ઘોલનાન્યાયે આયુષ્ય સિવાયના સાત કર્મોની સ્થિતિ કંઈક ન્યૂન એક કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ કરે, અને (૨) છેક ગ્રંથિદેશે પહોંચી જાય, એ અધ્યવસાયવિશેષને યથાપ્રવૃત્તકરણ કહેવાય...
તાત્પર્ય મંદમિથ્યાષ્ટિ જીવોને “નદીઘોળગોળપાષાણ' ન્યાયે; એટલે કે જેમ નદીના પ્રવાહમાં તણાઈ રહેલો પત્થર પોતાની મેળે જ લીસો બની જાય છે, તેમ સાહજિક રીતે જ જે અધ્યવસાયવિશેષથી આયુષ્ય સિવાયની સાતે કમની દીર્ઘસ્થિતિસત્તા કપાઈને કંઈકન્યૂન એક કોડાકોડી=અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમપ્રમાણ થઈ જાય, એવા ઉત્પન્ન થયેલા વિશુદ્ધ અધ્યવસાયને “યથાપ્રવૃત્તિકરણ” કહેવાય.. જ્યારે આ યથાપ્રવૃત્તકરણ નામનો અધ્યવસાય પ્રાપ્ત થાય, ત્યારે જીવ “ગ્રંથિદેશ=ગ્રંથિની પાસે આવેલો કહેવાય.
