________________
[ ૨૮]
* श्रीगुणस्थानक्रमारोहः + (श्लो. १६) आयुर्बध्नाति नो जीवो, मिश्रस्थो म्रियते न वा |
सद्वृष्टिर्वा कुदृष्टिा, भूत्वा मरणमश्नुते ॥१६॥ व्याख्या-मिश्रस्थो जीवो नाऽऽयुर्बध्नाति-परभवयोग्यायुर्बन्धं न करोति, न च मिश्रस्थो जीवो म्रियते न मरणमप्याप्नोति, किन्तु सदृष्टिभूत्वा-सम्यग्दृष्टिगुणस्थानमारुह्य म्रियते, 'वा' अथवा, कुदृष्टिभूत्वा-मिथ्यादृष्टिगुणस्थानमागत्य म्रियते, न तु मिश्रस्थ एव म्रियते, तथा मिश्रे इव क्षीणमोहे सयोगिनि च वर्तमानो जीवो न म्रियते, परेष्वेकादशसु मिथ्यात्वसास्वादनाविरतदेशविरतप्रमत्ताप्रमत्तापूर्वकरणानिवृत्तिकरणसूक्ष्मसम्परायोपशान्त
—- ગુણતીર્થ - | ૨૯ મિશ્રગુણસ્થાનની વિશેષતા - શ્લોકાર્થ: મિશ્રગુણઠાણે રહેલો જીવ (૧) આયુષ્ય બાંધે નહીં, અને (૨) મરે પણ નહીં... એ જીવ સમ્યગ્દષ્ટિ કે મિથ્યાદેષ્ટિ થઈને મરણ પામે.... (૧૬)
વિવેચન : મિશ્રગુણઠાણાની બે વિશેષતા : (૧) આ ગુણઠાણે રહેલો જીવ પરભવપ્રાયોગ્ય કોઈપણ આયુષ્ય બાંધે નહીં, અને (૨) આ ગુણઠાણે રહેલો જીવ મૃત્યુ પામે નહીં... તો પછી એ જીવનું મૃત્યુ શી રીતે થાય? એ કહે છે –
તે જીવ એ ત્રીજા ગુણઠાણાથી સમ્યગ્દર્શનવાળાં ગુણઠાણે જાય અને ત્યાં સમ્યગ્દષ્ટિ બનીને મૃત્યુ પામે... અથવા તો એ ત્યાંથી પડીને મિથ્યાત્વે જાય અને ત્યાં મિથ્યાષ્ટિ બનીને મૃત્યુ પામે... બાકી મિશ્રગુણઠાણે રહીને એ મૃત્યુ પામે નહીં.
હવે પ્રસંગોપાત્ બીજા કયા ગુણઠાણે રહેલો જીવ મૃત્યુ ન પામે ? એ વૃત્તિકારશ્રી બતાવે છે –
(૧) મિશ્રગુણઠાણે અને તેની જેમ (૨) ક્ષીણમોહ નામના બારમા ગુણઠાણે, અને (૩) સયોગીકેવળી નામના તેરમા ગુણઠાણે રહેલો જીવ મૃત્યુ ન પામે... આ ત્રણ ગુણઠાણા મરણ-અપ્રાયોગ્ય કહેવાય.
મરણપ્રાયોગ્યગુણસ્થાનક ઉપરોક્ત ત્રણ સિવાય (૧) મિથ્યાત્વગુણસ્થાનક, (૨) સાસ્વાદનગુણસ્થાનક, (૩) અવિરતસમ્યત્વગુણસ્થાનક, (૪) દેશવિરતગુણસ્થાનક, (૫) પ્રમત્તગુણસ્થાનક, (૬) અપ્રમત્તગુણસ્થાનક, (૭) અપૂર્વકરણગુણસ્થાનક, (૮). અનિવૃત્તિકરણગુણસ્થાનક, (૯) સૂક્ષ્મસંપરાયગુણસ્થાનક, (૧૦) ઉપશાંતમોગુણસ્થાનક, અને (૧૧) અયોગીકેવળીગુણસ્થાનક – આ અગ્યાર ગુણઠાણે રહેલો જીવ મૃત્યુ પામી શકે છે.
