________________
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્રના પહેલા જ સૂત્રમાં મોક્ષમાર્ગ રત્નત્રયીનો કહ્યો છે. તેના સહારે આત્મા પોતે તરે ને બીજાને તરવા માટેનું સાધન દર્શાવી જાય છે. તેથી આ પુસ્તકમાં ક્રમશઃ એ વીશ સ્થાનકની અનુકૂળતા પ્રમાણે સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી ચર્ચા-વિચારણા કરવામાં આવી છે. જો એ પદની પદમાં રહેલ ગંભીરતાની ઓળખ, કલ્યાણમિત્રની દ્રષ્ટિએ થઈ જાય તો આરાધકનું કલ્યાણ અલ્પકાળમાં થઈ જાય. ઓળખ-પરિચય એ ખાણ છે, ખાણમાંથી જ રન પ્રાપ્ત થાય છે.
ભ. ઋષભદેવના આત્માએ પૂર્વના વજનાભ ચક્રીના ભાવમાં વીશસ્થાનકનું આરાધન કરેલ. ભ. મહાવીર સ્વામીના આત્માએ ૨૫માં નંદનમુનિના ભવમાં, ૧૧,૮૦,૬૪૫ માસક્ષમણની તપશ્ચર્યા કરી તીર્થકર નામકર્મની નિકાચના કરેલી. ભ. સંભનાથ પ્રભુએ વિમલવાહન રાજાના ભવમાં ચતુર્વિધ શ્રી સંઘની ઉત્કૃષ્ટ ભાવથી વૈયાવચ્ચ અને જીવોને સમાધિ આપવાની પ્રવૃત્તિ દ્વારા તીર્થકર નામકર્મ બાંધેલ. શ્રેણિક રાજાએ ભગવાન મહાવીર સ્વામીની તન-મન-ધનથી આરાધના કરી હતી. રાવણ-મંદોદરીએ અષ્ટાપદ તીર્થ ઉપર સંગીત નૃત્ય દ્વારા તન્મય થઈ ભક્તિ કરી તીર્થકર નામકર્મ બાંધ્યું હતું. આવા અનેકાનેક ભવ્યાત્માઓ વીશસ્થાનકનું એક યા અનેક પદનું આલંબન લઈ ધન્ય બન્યા હતા. જેણે ભગવાન (તીર્થંકર) થવું છે તેને ભાગ્યવાન થવા આરાધન કરવું જ પડશે. આરાધન-સાધન છે. તેથી સાધ્ય પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.
વીશસ્થાનક પદનો આરાધક આત્મા ચૌદ ગુણસ્થાનકના પણ પગથિયાં ચઢતો જાય છે. પહેલા ગુણસ્થાનકથી જીવન શુદ્ધિનો આત્મકલ્યાણનો માર્ગ શોધે પછી ક્રમશઃ દેશવિરતિ-સર્વવિરતિ સુધી વેશભૂષા અને પરિણામોમાં પવિત્રતા નિર્માણ કરે પછી શરીર-વસ્ત્રાદિનું મમત્વ ત્યજી આત્મશુદ્ધિ માટે સમય અને શક્તિને વાપરે. પરમાંથી સ્વમાં ખોવાઈ જાય. નશ્વરતા-ક્ષણ ભંગુરતામાં રાચવાનું ભૂલી માનવમાંથી મહામાનવ, આત્મામાંથી પરમાત્મદશાનો અનુરાગી થઈ જાય. આ બધું સિદ્ધ કરવા શિલ્પીએ કુશળ થવું પડે, સારા સાધન વાપરવા પડે, મનના મંદિરમાં પ્રગતિના તોરણ બાંધવા પડે. ધનના ઉપાસક નહિં કલાના ઉપાસક બનવું પડે. સંસાર સમુદ્રને તરવો એ પણ કલા છે.
કદાચ આ જીવ તીર્થકર નામકર્મનો અધિકારી આરાધના કરવા છતાં ન બને તો તારક તીર્થંકર પરમાત્માનો ઉપાસક-કૃપાપાત્ર તો અવશ્ય બને તેમાં શંકા નથી. તેના સહારે મોક્ષ પ્રાપ્તિનું સુખ તેનાથી દૂર નથી. જીવનમાં એ અપૂર્વ અવસર સર્વ જીવોને પ્રાપ્ત થાય એજ અંતરની અભિલાષા.
૧૩.
