________________
તીર્થંકર પરમાત્મા દીન દુઃખીને સુખી કરવા માટે, અંતરાય દૂર કરવા માટે દાન લેવા આવનાર યાચકને ગણીને, તોલીને, માપીને કે તપાસી (ચકાસી)ને અપાય તેવું ધન આપતાં હોય છે. કોક જ હિનભાગી જીવ આવા અવસરે પ્રમાદ કરી દાન લેવા માટે જાય નહિં. દાન આપી અરિહંત પરમાત્મા પોતાની ભાવદયાને ચરમ સીમા સુધી પહોંચાડે.
કાળક્રમે સંસારનો ત્યાગ કરી ચારિત્રધર્મનો સ્વીકાર કરી મન:પર્યવજ્ઞાનના સ્વામી થયા પછી છદ્મસ્થ અવસ્થા સુધી પ્રાયઃ મૌન રહિ સાધના કરી ઘાતી કર્મની ક્ષય કરી ભાવ તીર્થકરપદના સ્વામી થયા. હવે સર્વપ્રથમ દેવતાઓએ સમવસરણની રચના કરી તેમાં પ્રભુજીને બેસી દેશના આપવા વિનંતી કરી.
સમવસરણ ત્રણ ગઢયુક્ત હોય છે. પ્રભુ તેમાં બેસી ચતુર્મુખે અર્થથી દેશના આપે છે. દેશના સાંભળવા ૧૨ પર્ષદા યથાયોગ્ય સ્થાને બિરાજે છે. તે પછી સર્વ પ્રથમ ભવ્ય જીવોને સંયમનું દાન આપે છે. સંયમી એવા એ આત્માઓ પ્રભુને પ્રદક્ષિણા આપી સર્વપ્રથમ “કિ તત્ત્વ' એવો (ત્રણ વખત) પ્રશ્ર કરી સમ્યગુજ્ઞાન દ્વારા સંસારનું સ્વરૂપ જાણવા પુરુષાર્થ કરે છે. પ્રભુ ત્રિપદી – “ઉપ્પન્નઈવા, વિગમેઈવા. ધુવેઈવા” એ ત્રણ પદથી ૧. સંસારમાં દરેક વસ્તુ ઉત્પન્ન થાય છે. ૨. યોગ્યતા અનુસાર રહે છે અને ૩. છેલ્લે નાશ થાય છે, એવો જવાબ આપે છે. પ્રભુના શ્રી મુખે જવાબ સાંભળી ગણધરપદ પામેલા એ આત્માઓ દ્વાદશાંગીની રચના કરે છે. આ રીતે કેવળજ્ઞાન પછી પ્રથમ દેશનામાં જ સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના તીર્થકર ભગવાન કરે છે.
કરુણાળું એવા અરિહંત પરમાત્મા માલકોશ રાગમાં મધુરસ્વરે અર્ધમાગધી ભાષામાં દેશના આપે. જે સાંભળી ગણધરો સૂત્રસ્વરૂપે એ દેશનાનો સંગ્રહ કરે. જેનું બીજું નામ ૪૫ આગમ. આ શાસ્ત્રની ઉપર ત્યાર પછીના ગીતાર્થજ્ઞાની પુરુષોએ અવચૂરી-ટીકા-ચૂર્ણિ જેવા ગ્રંથો આગમની ગૂઢ વાણીને સમજાવવા લખ્યા. પ્રભુ જ્યારે દેશના આપે ત્યારે વાણીના ૩૫ ગુણથી યુક્ત હોય. તે કારણે શ્રવણ કરનારા જીવોમાં રાગ-દ્વેષ-પ્રમાદ-અરૂચી-આદિ દુષણો ન પ્રગટે. સદ્ભાવે પ્રભુ અમારા જેવા પામર આત્મા ઉપર ઉપકાર કરી દેશના આપે છે એવો પૂજ્યભાવ કેળવે.
વીશસ્થાનક તપની આરાધના પુણ્યોપાર્જન માટે નહિં પણ મુક્તિના શાશ્વત સુખના અધિકારી થવા માટે છે. આ જીવ મનુષ્યગતિમાં કે સર્વાથસિદ્ધ વિમાનમાં જન્મી કલ્પી ન શકાય તેવું લણીક સુખ એક વખત પ્રાપ્ત પણ કરી લે પરંતુ તેની પાછળ જન્મ પછી મરણની જેમ સુખ પછી દુઃખ નો ભોગવટો પણ કરવા તૈયાર થવું
• ભ. મહાવીર જ્યારે દાન આપતા હતા ત્યારે સોમ બ્રાહ્મણ દાન પ્રાપ્તિથી વંછીત રહ્યો.
