________________
થાય છે. શરણ લેવું-સ્વીકારવું એટલે પૂજ્યોની કૃપા-આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરવા. વિનય અંગેની વાંદણા-અબ્યુટ્ટીઓ સૂત્રમાં પણ સારા શબ્દોમાં ચર્ચા કરી છે.
વિનય – તીર્થંકર, સિદ્ધ, કુળ, ગણ, સંઘ, જ્ઞાન, જ્ઞાની, ધર્મ, ચારિત્રધર કુલ-૧૩નો કરવામાં આવે છે.
સત્સંગ અને વિનય બન્ને રૂપિયાના બે પાસાની જેમ છે. પૂજ્યોનો સત્સંગ વિનય ગુણ વિકસાવે. વિનય ગુણીના ગુણ જોઈ-ગાઈ અલ્પ માત્રામાં સંસ્કારી જીવનમાં સ્થિર થાય. ઉપદેશ દ્વારા વૈરાગ્યમય વિચારો જાણી સત્સંગમાં વૃદ્ધિ થાય. કંબલ-સંબલ નામના વાછરડા જિનદત્ત શ્રેષ્ઠીના સંગથી ધર્મના રંગથી રંગાઈ ગયા. ત્યાગી-તપસ્વીના પરિચયથી, વિનય કરવાની, એ ગુણો મેળવવાની ભાવના સહેજે જીવનમાં થાય.
વ્યવહારમાં માતા-પિતા-વડીલનો વિનય કરી આશિષ મેળવાય છે. ધન પ્રાપ્તિના સાધનોનો વિનય (બહુમાન) કરી નીતિપૂર્વકના ધનનું આગમન ઈચ્છાય છે. સમ્યજ્ઞાનના પુસ્તકનું બહુમાન-પૂજન-વંદન કરી જીવનમાં એ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તે માટે મહત્વાકાંક્ષા સેવાય છે. એજ રીતે દર્શન-ચારિત્ર માટે સમજવું. શ્રેણિક રાજાએ ચાંડાલ દ્વારા વિદ્યા પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ અવિનયના કારણે વિદ્યા પ્રાપ્ત ન થઈ. જ્યારે અભયકુમારના સૂચનથી વિદ્યા પ્રાપ્ત કરવા સુધારો કર્યો, વિનય સાચવ્યો કે તરત વિદ્યા પ્રાપ્ત થઈ. આટલો વિનયનો પ્રભાવ છે.
ગુરુની ૩૩ આશાતનામાં શિષ્ય દ્વારા થતા અવિનય માટે રોજ વંદનની વિધિ વખતે મિચ્છામી દુક્કડં મંગાય છે. ક્ષમા માંગવાથી, વિનય સાચવવાથી જાગૃતિ આવે છે. વિનય એ પ્રગતિની નિશાની છે. અવિનય એ અયોગ્ય આચારણની નિશાની છે. માનવી દર્પણમાં મુખ જુએ ત્યારે પોતાની ખામીને શોધે છે. ખામીના કારણે બીજા મશ્કરી કરશે, હસશે એ તેને ગમતું નથી માટે તૈયાર થયા પછી એ દર્પણમાં જૂએ પણ દર્પણ જ જો ખામીવાળો-મેલો હોય તો ? અર્થાત્ માનવી અયોગ્ય આચરણ, અવિનય કરતો હોય તો પ્રતિબિંબ સારું જોવા ન મળે.
કેટલાક સ્વાર્થથી, મતલબથી અથવા કર્તવ્યના કારણે સામી વ્યક્તિનો વિનય હાથ જોડી, સલામ ભરી કરતા હોય છે. પણ આ વ્યવહાર સામાન્ય થયો. જ્ઞાનીઓ પૂજ્યભાવે પૂજ્ય વ્યક્તિ યા પદનો વિનય કરવાનું-સાચવવાનું કહે છે. અન્નદાનથી જેમ પેટ ભરાય તેમ અવિનયથી આશાતના અવહેલના થાય તો વિનયથી આરાધના અને આચારનો સુધારો થાય. ગુરુના વિનયથી સંવર-તપ-નિર્જરાનો લાભ થાય. વિનયપદની આરાધનામાં ખમાસમણા આપતી વખતે બાવન ભેદનું જ્ઞાન આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સ્થવિર, ગણિ.
૮૩
