________________
નિમિત્તો મળે. આવી તક સંસારી જીવને સંપૂર્ણ પણે ન મળે. ચારિત્ર મોહનીયનો ક્ષયોપશમ થવાથી શ્રાવકપણું યા સાધુપણું પ્રાપ્ત થાય.
ચારિત્ર માટે ૧. શ્રદ્ધા, ૨. ભાસન, ૩. રમણતાનો ક્રમ નજર સામે આરાધકે રાખવો જોઈએ. સર્વપ્રથમ ચારિત્ર મારું કલ્યાણ ક૨શે તેવી શ્રદ્ધા-વિશ્વાસ જન્મે પછી જેની ઉપર શ્રદ્ધા થાય તેમાં છેલ્લું જે ધ્યેય હોય તે ભાસવા-દેખાવવા લાગે પછી અંતિમ લક્ષ સુધી પહોંચવાની જીવનમાં રમણતા આવે. શુદ્ધ ચારિત્ર પાળવાની તાલાવેલી લાગે. આવા ચારિત્રના બે ભેદ કરવા હોય તો દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિ થઈ શકે છે. તેજ રીતે આ ચારિત્ર પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ અને નિવૃત્તિ સ્વરૂપ પણ કહી શકાય. કારણ, જીવ પહેલા પ્રવૃત્તિ કરે અને પછી સંસારથી નિવૃત્તિ લેવા પ્રયત્ન કરે. એક દ્રવ્ય ચારિત્ર, બીજું ભાવ ચારિત્ર.
સંસારી ત્યાગનો અનુરાગ દેશવિરતિના ત્રીજા શિક્ષાવ્રતને સ્વીકારી શરૂ કરે. શિક્ષાવ્રત-૨ ઘડી (સામાયિક) ૧૬+૪=૨૦ ઘડી (દેસાવગાસિ) ૪ પહોર યા ૮ પહોર (પૌષધ) અને ૮ પહોર+ઉપવાસ+એકાસણું (અતિથીસંવિભાગ) દ્વારા સાધના શરૂ કરે અને પછી સર્વવિરતિ જ્યારે સ્વીકારે ત્યારે આજીવન ચારિત્રના પચ્ચક્ખાણ લે. દેશવિરતિધર જીવ ૮ કષાય (૪ અનંતાનુબંધી, ૪ અપ્રત્યાખ્યાની) નિવારવા માટે પ્રયત્ન કરે. જ્યારે સર્વવિરતિ લે ત્યારે ૧૨ કષાય (૪ અનંતાનુબંધી, ૪ અપ્રત્યાખ્યાની, ૪ પ્રત્યાખ્યાની) ત્યજી શુદ્ધ ચારિત્ર પાળવા આગ્રહ રાખે.
ચારિત્ર એ નવપદમાં ૮મું, ધર્મમાં ત્રીજું અને વીશસ્થાનકમાં ૧૧મું પદ છે. નવપદમાં સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિએ વિચારીશું તો તેમાં ૧-૨ સાધ્ય વર્ગ છે. ૩-૪-૫ સાધક વર્ગ છે અને ૬ થી ૯ સાધન વર્ગ છે. તેજ રીતે પ્રથમ ૧ થી ૫ પદના પદી પૂજ્યોએ જીવનમાં ચારિત્ર પદ સ્વીકાર્યું હતું. તેથી જ કહેવાય છે કે, ચારિત્ર વિણ કલ્યાણ નહિ, મોક્ષ-મુક્તિ નહિ. જે આત્માને પોતાના અવિરતિમય જીવન પ્રત્યે અરુચિ થાય એવું જીવન જીવવું ખૂંચે એ જ શુદ્ધ ચારિત્રનો અનુરાગી થઈ શકે.
તીર્થંક૨ ૫રમાત્મા સમવસરણમાં બિરાજે ત્યારે તથા સર્વવિરતિ સ્વીકારે ત્યારે ‘નમો તિર્થાસ' કહે તેમ ઈન્દ્ર મહારાજા પોતાની સભામાં બેસે ત્યારે ‘વિરતિ ધર્મને પ્રણામ' કરીને બેસે. ચેનું કારણ એ જ કે, જીવનમાં સામાયિક પ્રત્યે અનુરાગ છે. વિરતિધર્મ પ્રત્યે માન છે. પણ પોતે મનથી ઘણા ચંચળ છે. વિચાર કરે ત્યાંજ વૈક્રિય શરીર દ્વારા પાપની લીલા અનુભવવા બેસી જાય. માટે દેવો સામાયિક લઈ શકતા નથી. ક્ષાયિક સમકિતી આત્મા (શ્રેણિકરાજા) પણ સામાયિક વ્રત પચ્ચક્ખાણથી વંચીત હોય છે.
નવકારમંત્રના-૬૮ અક્ષર છે. સંસારદાવા-એક દ્વિભાષી અને જોડાક્ષર વિનાની
૯૦
