________________
જોવું. ભોગવવું છે પણ તે જીવન બગડી ન જાય. જીવન જીવવાની દ્રષ્ટિ બદલી ના જાય તેવું ભોગવો.
સંયમ શબ્દને શ્રાવકના જીવન સાથે જો જોઈન્ટ કરીશું તો શ્રાવક જે સામાયિક, દેસાવગાતિ, પૌષધ, અતિથી સંવિભાગી વ્રત દ્વારા આદર્શ જીવન જીવવાની ટ્રેનિંગ લે છે તે આવકારને પાત્ર છે. આ શિક્ષાવ્રત દ્વારા ઉપધાન, પ્રતિક્રમણ, પડિલહેણ, દેવવંદનાદિ જે ધર્મક્રિયા શુદ્ધ સૂત્રોચાર પૂર્વક મુદ્રાઓને સાચવી છે તે અનિવાર્ય જરૂરી સમજાશે. શ્રાવક તપધર્મની જે કાંઈ પ્રવૃત્તિ-સાધના કરે છે. તે બધુ આજ વિભાગમાં સાંકળી દેવાશે. ઉપકારી ઉપકરણ પણ સંયમ-ના આરાધક શ્રાવકને આશીર્વાદ સમાન થાય છે.
સંયમ-ચારિત્રની પ્રતિજ્ઞા શાશ્વત એવા કરેમિભંતે સૂત્ર દ્વારા ૬ યા ૯ ભાંગેથી લેવાય છે. તેમાં પણ નિયમ-સમયની મુખ્ય વિચારણા છે. સાધના માટે સમયની સાથે સમભાવ-સમતાની વધુ આવશ્યકતા હોય છે. એકાગ્ર ચિત્તે શાંતિપૂર્વક જો સાધના કરવામાં આવે તો આ સાધના જીવનનું પરિવર્તન કરી દે. તોજ આ જીવ ધર્મધ્યાન-શુક્લધ્યાનનો રસિયો થાય.
એક શુદ્ધ સામાયિકની ઉપાસના કરવામાં આવે તો તે આત્મા ૧. સાધુના જીવનનો અનુભવ કરે. ૨. આત્મશુદ્ધિ માટે જાપ-ધ્યાન ચિંતન-મનન જેવી સાધના કરે. ૩. પુણ્યબંધના કારણે સૌભાગ્યની પ્રાપ્તિ થશે. ૪ દિવસ દરમ્યાન એક આવશ્યક ક્રિયાનું પાલન. ૫. આત્મદર્શનનો ચાન્સ મળે. ૬. દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવથી જે સ્વતંત્ર જીવનમાં પાપનો બંધ થવાની શક્યતા તેનાથી છૂટકારો. (૭) મનના-૧૦ વચનના-૧૦ અને કાયાના ૧૨ દોષ (કુલ-૩૨) દ્વારા સામાયિક જો અશુદ્ધ વિરાધનામય થાય છે. તેનાથી વિશેષ-લાભ થવો જોઈએ તે ન થાય.
ભ.મહાવીરસ્વામીને ઋજુવાલિકા નદીના કિનારે કેવળજ્ઞાન થયું. ત્યારબાદ દેવોનો આચાર-ભક્તિ છે, કે-સમવસરણની રચના કરી તેમાં પ્રભુજીને બિરાજમાન થઈ પ્રથમ દેશના આપવા વિનંતી કરવામાં આવે છે. પ્રભુ દેશના અલ્પ સમય આપી પરંતુ તે ક્ષેત્રમાં તે વખતે ચારિત્ર લેનારાના પરિણામ કોઈના ન થયા તેથી વીતરાગી પ્રભુ ત્યાથી વિહાર કરી અપાપાપુરી પધાર્યા ત્યાં ફરી સમવસરણની રચનાથી ઈન્દ્રભૂતિ આદિ પ્રભુ સાથે વાદ કરવા આવ્યા પણ સમાધાન થવાથી પ્રભુવીરના પ્રથમ શિષ્ય થઈ ધન્ય બન્યા. ટૂંકમાં કેવળજ્ઞાન પછી સંઘની સ્થાપના પૂર્વે એક આત્મા પણ દીક્ષા લેનારો નિકળે તો જ વીતરાગી પ્રભુ ચતુર્વિધ શ્રી સંઘની સ્થાપના કરે. આ છે સંયમ-ચારિત્રનો મહિમા. • ચાર શિક્ષાવ્રત.
૧૪૪
