________________
આઠ દોષનો અભાવ થાય છે. આ પ્રમાણે અઢારમાં પદને પ્રમાણ કરો. ૧
શાસ્ત્રમાં ક્રિયાને દેશારાધક કહી છે અને જ્ઞાનને સર્વારાધક કહેલ છે. ક્રિયા તો માત્ર મુહૂર્ત આદિ કાળ પ્રમાણે થાય છે. જ્યારે અનુભવજ્ઞાન તો નિરંતર થઈ શકે છે. ૨
જ્ઞાનરહિત ક્રિયામાં અને ક્રિયારહિત જ્ઞાનમાં ખદ્યોત અને સૂર્ય જેટલું અંતર છે એમ ષોડશક ગ્રંથમાં કહેલું છે. એટલે કે જ્ઞાન મુખ્ય છે. ૩
છઠ્ઠ-અઢમાદિ તપ કરવા વડે કરીને અજ્ઞાની જેટલી આત્મશુદ્ધિ મેળવે છે તે કરતાં અનંતગુણી શુદ્ધિ જ્ઞાની પ્રગટપણે મેળવે છે. ૪
જ્ઞાનવંત આત્મા જૂઠી ક્રિયા કરીને રાચતો નથી, એ યુક્તિથી પણ સમજી શકાય છે. સત્ય અને અસત્યની પરીક્ષા પ્રાણી આત્મજ્ઞાનથી જ કરે છે અને પોતપોતાની વ્યક્તિગત પરીક્ષા પણ જ્ઞાનથી જ થઈ શકે છે. ૫
જ્ઞાનના મુખ્ય પાંચ ભેદ છે, તેને જે પ્રાણી આરાધે છે તે સાગરચંદ્રની જેમ પ્રભુ-તીર્થકર થાય છે અને સૌભાગ્યલક્ષ્મીરૂપ ગુણના ભાજન બને છે. ૬
* સૂત્ર અર્થ તત્વ કરી સદ્ધહું
* કાને માત્રે આગલો ઓછો ભણ્યો, ગયો. વિવરણ |
ભોજનમાં પાકી રસોઈ અને કાચી રસોઈ થાય છે, પીરસાય છે. પાકી રસોઈ વિશિષ્ટ પ્રસંગે અને અલ્પમાત્રામાં એ વાપરીએ તો પણ પેટ ભરાઈ જાય. તેમ જ્ઞાનપદ અને અભિનવ જ્ઞાનપદને અપનાવનાર પરિસ્થિતિ છે.
સામાન્ય રીતે આરાધક આત્મા છટ્ટ-અટ્ટમ આદિ તપ કરીને કર્મનો ક્ષય કરે છે. જ્યારે સમ્યગૂજ્ઞાનનું અમૃતમય ભોજન કરનાર જ્ઞાની અનંતગુણી આત્મશુદ્ધિ જ્ઞાનના બળથી કરે છે. તેથી જ કહ્યું છે, જ્ઞાની શ્વાસોશ્વાસમાં કરે કર્મનો ક્ષય. તપઅલ્પશુદ્ધિ, જ્ઞાન-અનંત શુદ્ધિ.
અપૂર્વજ્ઞાન ગ્રહણ કરવાથી મોટી નિર્જરા તો થાય તે ઉપરાંત સમ્યગ્દર્શન પણ નિર્મળ થવાથી તત્ત્વનો બોધ થાય છે. જ્ઞાનવડે ૧૪ રાજલોકમાં રહેલા સૂક્ષ્મ અને બાદર જીવોની પરિસ્થિતિ-ભાવોને જાણી શકાય છે. માટે જ્ઞાનની અભિરુચિ રાખનાર જીવે સમ્યગુજ્ઞાન વધુમાં વધુ પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ.
જ્ઞાનનું આઠમું પદ આ પૂર્વે આરાધ્યું પછી ફરી અભિનવ જ્ઞાનપદનું આરાધન શા માટે ? કદાચ શંકા થાય તો સર્વપ્રથમ જ્ઞાનની વ્યાખ્યા, ભેદ, આત્મા સાથે આવરણાદિની ચર્ચા કરી. હવે એ જ્ઞાન શાબ્દીક નહિ પણ તાત્ત્વીક તત્ત્વથી ભરેલું,
૧૪૯
