________________
નિકાચિત કર્મોને પણ જે ટાળી શકે છે. ક્ષમા સહિત આહાર ઉપર ઈચ્છારહિતપણું તે તપ કહેવાય છે. એવા પ્રકારનો તપ કરવાથી આત્મત્રદ્ધિને પ્રાણી જોઈ શકે છે, પ્રગટ કરી શકે છે. ૧
જિનેશ્વરો ત્રણ અથવા ચાર જ્ઞાનથી તે ભવે જ પોતાની મુક્તિ છે એમ ચોક્કસ જાણે છે, તો પણ તપની આચરણા મૂકતા નથી. કારણ કે તપનો મહિમા અનંતગુણો છે. ૨
પીઠ અને મહાપીઠ મુનીશ્વર તથા મલ્લિનાથ પ્રભુનો પૂર્વ ભવનો જીવ અને લક્ષ્મણા સાધી એમને તપ કરવા છતાં ફળીભૂત થયો નહિ. કારણ કે, તેમના મનમાંથી દંભ ગયો ન હતો. દંપૂર્વક તપ કરવામાં આવે તો તે ફળીભૂત થાય નહીં. ૩
નંદનષિ (શ્રી મહાવીર પરમાત્માનો જીવ ૨૫મા ભવમાં નંદનઋષિ હતા) એ ૧૧૮૦૫૦૦ માસખમણ કર્યા, જેમાં માત્ર પાંચ દિવસ ઓછા હતા. આ પ્રમાણે તેમણે તપ કરીને પોતાના કર્મોનો ક્ષય કરવારૂપ કામ સંપૂર્ણપણે કર્યું. ૪
ક્ષમાસમુદ્ર એવા ખંધકમુનિએ ગુણરત્ન સંવત્સર નામે તપ કર્યો. ધન્ના અણગાર (ધન્ના કાકંદી) કે જે તપગુણથી ભરેલા હતા તેમને વીર પરમાત્માએ ચોદ હજાર મુનિઓમાં શ્રેષ્ઠ કહ્યા હતા. ૫
બાહ્યતપના છ ભેદ છે અને અત્યંતર તપના છ ભેદ છે. એમ બેર ભેદે તપ કરવાથી પ્રાણીની અનેક પ્રકારની ઈચ્છાઓ સફળ થાય છે. ૬
કનકકેતુ રાજાએ પદને આરાધી, આત્માનું કાર્ય સાધી ઉત્તમ એવા તીર્થકર પદને અનુભવી સૌભાગ્યલક્ષ્મી-મોક્ષલક્ષ્મીના મહારાજ થયા છે. ૭
* તપ કરીએ સમતા રાખી ઘટમાં. * ઈચ્છાનિરોધ તપ
* કેવલ નિર્જરારૂપાય તપ * સજઝાય સમો તવો નત્યિ. વિવરણ :
સંસારમાં નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય એમ બે નયને જૈન ધર્મ માન્ય રાખે છે. અપેક્ષાએ નિશ્ચયનય જ્ઞાનના આધારે ચાલે જ્યારે વ્યવહારનય જ્ઞાનક્રિયાના શુભભાવે ચાલે છે. જીવ જ્ઞાનના સહકારથી પ્રાણવાન ક્રિયા તપાદિ કરે તો ઘણી સફળતાને અનુભવે. ચિકણા કર્મ ખપાવવા માટે ઉત્તમમાં ઉત્તમ સાધન તપ છે. તેથી જ કહ્યું છે કે, “તપસા નિર્જરા ચ.”
તપ સંબંધિ ૬ બાહ્ય અને ૬ અત્યંતર એમ ૧૨ પ્રકાર શાસ્ત્રમાં નીચે મુજબ કહ્યા છે. બાહ્યતાનું સેવન કરવાથી અત્યંતર તપને પુષ્ટિ મળે છે. ૧૧૮
