________________
૧-૨-૩ આરાના યુગલિક જીવોનો આહાર અલ્પાતી અલ્પ માત્રામાં હોય છે. માત્ર મનુષ્ય જ જો મર્યાદિત કવલઆહાર કરે તો તે તપસ્વી થઈ શકે. અન્યથા દુર્ગતિના દ્વારો એના માટે ખુલ્લાં જ છે.
મુનિઓ સંયમ લીધા પછી મુખ્યત્વે જ્ઞાનની આરાધના તપ-જપ-ક્રિયાધ્યાનાદિ દ્વારા કરવાના અનુરાગી હોય. સામાન્ય રીતે નાના-મોટા ૨૭ આગમોના તેઓને યોગાવહન-જોગ (તપ) કરવાના હોય છે. આટલી દીર્ઘ આરાધના કરવાથી આગમો વાંચવાનું મુખ્ય પુણ્યકાર્ય તેઓ કરી શકે. ખાસકરી તપસ્યા ૧. આ લોકાર્થે ન કરે. ૨. પરલોકાર્થે ન કરે. ૩. યશ કીર્તિ વધારવા માટે ન કરે. ૪. માત્ર ચિકણા કર્મોનો ક્ષય કરવા અને જ્ઞાનની આરાધના કરવા માટે શાસ્ત્રોક્ત વિધિ પ્રમાણે કરતા હોય છે. જ્ઞાનામૃત ભોજન તેથી કહેવાય છે.
ઘણાં પુણ્યાત્મા વર્ધમાન તપની ૧૦૦ ઓળી પૂર્ણ કરવાના કિનારે આવે છે. ત્યારે આ દીર્ઘ તપ તેઓને ઓછા દ્રવ્ય, મનગમતાં દ્રવ્યનો ત્યાગ અને ફરસાણથી દૂર રહેવાની ભાવના અર્પે છે. શુભ યોગ, શુભ ઉપયોગ, સમાધિ અને સમતા જીવનમાં તેઓ વણી લે છે. પછી એ તપ કરું છું એવા વિચારના સ્થાને શરીરને ભાડું આપું છું, એવું વિચારી તપ કરે.
જે આત્મા ઉપવાસ જેવું નાનું તપ કરી ન શકે તેવા આત્માઓને માટે ૧ઉપવાસ, ૨-આયંબિલ, ૩-નિવિ, ૪-એકાસણા, ૮-બિયાસણા, છેવટે ૨૦૦૦ ગાથાનો સ્વાધ્યાય કરી તપ પૂર્ણ કરવા માટે જ્ઞાનીઓની આજ્ઞા છે. સો જીવો યથાશક્તિ તપ કરી ધન્ય બને, એજ મુખ્ય ઉદ્દેશ છે.
તપ મુખ્યત્વે મનોબળ અને કાયબળથી થાય છે. જીવનમાં સમયની તકની અવસરની જયાં સુધી કિંમત ન સમજાય ત્યાં સુધી આ સંસારનો રસિયો જીવ કાંઈજ સાધી-સમજી-મેળવી ન શકે. તેથી નીચેના ચાર વિચારનો હિસાબ સમજુ આત્માએ કરી લેવો જોઈએ.
(૧) નુકસાનકારી - આ ભવમાં ભય-અભક્ષ્ય, પેચ-અપેય, ખાદ્ય-અખાદ્ય ખાઈ દુર્ગતિના દ્વારે જવા સમય વેડફ્લો.
(૨) નકામી - પાણીને વલોવા જેવું, નિયમો લાભ ન થાય તેવું કર્મ-કાર્ય કર્યા કર્યું. જિંદગી નકામી વેડફી.
(૩) જરૂરી - જ્ઞાનીનો સમાગમ કરી આ કાયા દ્વારા શું કરવા જેવું છે. તે જાણવાનો ઉદ્યમ કરવો જરૂરી છે.
(૪) ઉપયોગી - આ જીવનમાં પાંચે ઈન્દ્રિયોને યોગ્ય રીતે વાપરવા જે પ્રયત્ન કરે છે તેના જન્મ-મરણના ફેરા ટળે છે.
૧૨૪
