________________
અને રૌદ્રધ્યાનના કારણભૂત પચીશ ક્રિયાઓને દૂર કરીએ. હે પ્રાણી ! તમે રાત્રિ દિવસ ધ્યાનક્રિયાને ભજો. ૧
જેમનું સ્વરૂપ લોકાલોકમાં વિસ્તાર પામેલું છે એવા સુવર્ણની કાંતિમય પંચપરમેષ્ઠિરૂપ-ૐકારને સર્વ શાંતિને કરનાર ભાલસ્થળે (કપાળને ઠેકાણે) સ્થાપન કરી ગુણના સ્થાનરૂપ તેનું ધ્યાન કરીએ. ૨
તેર ક્રિયાના સ્થાનકો અને તેર કાઠીયાઓને તજીને કરણ-સિત્તરીના ૭૦ ભેદોને સેવીએ. યોગની આઠ દૃષ્ટિ તેમજ આત્માને સુખકર એવી સમ્યક્ત્વપૂર્વકની સંયમની ક્રિયાને પૂજીએ-તેનું સેવન કરીએ. ૩
આઠ દૃષ્ટિમાં પહેલી ચાર દૃષ્ટિમાં જ્ઞાનની મુખ્યતા હોવાથી તે જ્ઞાનાધારે કહેલી છે અને બીજી ચાર દૃષ્ટિ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયને આધારે કહેલી છે. આઠ કર્મના ક્ષય તથા ઉપશમથી તેના વિચિત્ર ભેદો થાય છે અને ઓઘદ્રષ્ટિ તો ઘણાં પ્રકારની કહેલી છે. ૪
વિષ, ગરલ અને હીન વગેરે અનુષ્ઠનોને છોડી તદ્વેતુ અને અમૃત અનુષ્ઠાનને ધારણ કરો તેમજ પ્રીતિ, ભક્તિ, વંચન અને અસંગ આ ચાર પ્રકારના અનુષ્ઠાન આચરીને શુભ પરિણામને સુધારો. ૫
અંતઃકરણમાં તત્ત્વભૂત વિષયની પ્રતીતિ થાય ત્યારે એ જ્ઞાનક્રિયા સાચી જાણવી. બાકી જે અક્રિયાવાદી છે તે ક્રિયાને નિષ્ફળ માનીને તજી દેવાનું કહેનારા છે, તે કૃષ્ણપાક્ષિક છે અને ક્રિયાવાદી છે તે ક્રિયા કરવાનું કહે છે તે શુકલપાક્ષિક છે. ૬
અશુભધ્યાનના ૬૩ સ્થાનકો છે, તેને ધ્યાનશતકમાં વાંચી, મનમાં ધારી તેને છોડી દેવાં. આ પદના આરાધનથી હરિવાહન રાજા હૃદયમાં સૌભાગ્યલક્ષ્મીને ધારણ કરી તીર્થંકર થયા છે. ૭
* જ્ઞાનસ્ય ફલં વિરતિ જ્ઞાન ક્રિયાભ્યાં મોક્ષઃ * ક્રિયાએ કર્મ. વિવરણ :
સંસારમાં જડ અને ચેતન બે વિભાગ છે. જડ સ્થિર છે. એક જ સ્થળે પડ્યું રહેશે. સુધારો-વધારો કાંઈ કરી નહિ શકે. જ્યારે ચેતન એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે સ્થળાંતર કરી શકે. સુધારો-વધારો કરી શકે, જડમાં પણ જાગૃતિ લાવી શકે. બીજા શબ્દમાં જીવોના જેમ બે પ્રકાર ત્રસ અને સ્થાવર છે. તેમ જડ-ચેતન સમજો.
મન-એક સ્થળે, સ્થિર નથી રહેતું એટલે તે ચંચળ છે. તેની ચંચળતા કોઈપણ પ્રકારના નિમિત્તને આધીન છે. નિમિત્ત એજ ક્રિયા-પ્રવૃત્તિ કરાવનારું તત્ત્વ છે. શાસ્ત્રમાં ક્રિયા અનેકાનેક પદ્ધતિની બતાવી છે, તેના નીચે મુજબ ભેદ છે.
૧૦૮
